Twee werelden

In haar eigen naam draagt Mashid Mohadjerin de kiem van een verwondering. Kind van Iraanse ouders, samen ooit verplaatst naar Brussel, wat nu nog niet kan, is een droom: eens teruggaan en kijken naar dat oude land. En het is iets wat het eigen vrije werk van Mohadjerin verbindt. "De zoektocht naar identiteit is erg belangrijk in mijn werk", zegt de fotografe uit Antwerpen. "En mijn fascinatie voor de native Americans, die ik al had toen ik nog een puber was, komt ongetwijfeld ook vanuit die affiniteit. Het zijn migranten op eigen bodem. Mensen die verplaatst zijn binnen hun eigen land en die zich aan die situatie moesten aanpassen. Hoe doen zij dat?"

Mohadjerin, die in 2009 bij de World Press Photos de eerste prijs won in de categorie Contemporary Issues, woonde zes jaar in de Verenigde Staten. In New York vooral. Dat is ver van Oklahoma, de staat waar tijdens de 19de eeuw duizenden indianen naar verbannen werden, zeg gerust gedeporteerd. Maar zelfs in Kansas, grenzend aan okla humma (Choctaw voor 'rode mensen'), waar ze ook woonde, lag niemand wakker van hen. Wilde niemand over hen spreken. "Ongetwijfeld vanuit een collectief schuldgevoel", zegt Mashid. "Niemand wil zich met de native Americans bezighouden, niemand wil er zelfs over praten." Dat gebeurde uiteindelijk wel toen ze zelf, toevallig op reis door California, een stamleider ontmoette. Daar kwamen veel gesprekken van. Natuurlijk over de bekende problematieken: de ontginning door oliebaronnen, de schulden van de overheid, de drugsproblematiek. "Dat zijn de verhalen die je regelmatig leest in The New York Times, ik vroeg me af wat ik er zélf kon mee doen. Welk verhaal ik kon brengen dat daar iets aan zou toevoegen."

Twee opvoedingen

Dat is waar Mashid Mohadjerin het best in is. Ze trok naar Oklahoma, "de laatste plaats waar je spiritualiteit denkt te vinden" en werd verrast. Door Keith bijvoorbeeld, een jongen van negentien. Haar foto's tonen wat je vermoedt: zijn werk bij een lokale landbouwer heeft de jongen breedgespierde bovenarmen bezorgd. Zijn vader behoort tot de Shawnee-stam, zijn moeder is een toegewijde christen.

"Keiths traditionele naam is We-Shi-Ge-Shum Longhorn jr. Zijn vader leerde hem de traditionele gewoontes, levenswijsheid en rituelen. Zijn moeder is, zoals veel natives iemand die de traditionele gewoontes niet meer zo volgt. Toen ik hem vroeg of de twee verschillende opvoedingen, want zijn ouders zijn ondertussen gescheiden, elkaar tegenspreken zei hij dat hij ze perfect kan verenigen. Hij is een echte fiftyfiftyman." Dat betekent: christelijke symbolen in zijn traditionele kledij en christelijke gebeden terwijl hij traditionele Shawneedansen uitvoert.

Dat is herkenbaar. Wie in Mexico naar de mis gaat, ziet dat ook. Of in Afrika. Culturen worden vermengd. "Wat ik heel fijn vond, was het gevoel van spiritualiteit dat toch aanwezig was. Dat is visueel moeilijk over te brengen, ze lopen in sneakers en met basketbalpet op het hoofd rond. Maar toch zit in hun traditie een levenswijsheid en een familiegevoel met groot respect voor de ouderen. En ze praten ook over hun innerlijke waarden: dit ervaar ik zo en daarom bid ik voor je."

Burger King

De vraag is alleen: blijft deze dubbele gevoelswereld bestaan? En kan dat in een Amerikaanse staat waar weliswaar 67 oorspronkelijke stammen werden verbannen en nog duizenden native Americans wonen. Alleen al in Anadarko wonen meer dan zesduizend mensen. Maar de invloed van de wereld is er.

Willen die jongeren wel traditioneel blijven? Zelfs als je Davon Frazier heet, twintig jaar bent, verkozen werd tot Miss Indian Oklahoma en stage loopt bij een project rond cultural preservation. Zij bezocht en interviewde stammen en stamleden uit de hele staat. "De beste ervaring van mijn leven", zei ze aan Mashid. Maar Mashid zegt ook: "Je bent ook daar écht in Amerika. Wat ik bijvoorbeeld heel maf vond, is dat ik nergens indiaanse restaurants vond. Ze zijn er gewoon niet, ook zij eten in de Burger King. Misschien dat er nog iets van traditionele gerechten bij ceremonies worden voorgeschoteld, maar verder.... Ik heb het gevoel dat een aantal van die jongeren zich krampachtig vastklampt aan iets dat toch wegglipt. Ik hoop dat ze het kunnen houden, maar ik ben er niet zeker van."

Traditionele taal

Nochtans zag ze dat er vandaag mogelijkheden zijn. "In tegenstelling tot vorige generaties, toen het zelfs in hun eigen kostscholen verboden was, zijn ze vrij hun traditionele talen te spreken. In Wewowe bezocht ik een kinderdagverblijf waar de traditionele taal werd gesproken. Mitch Jack is daar een van de weinige mensen die dat nog kunnen, omdat hij door zijn grootmoeder opgevoed werd. Terwijl collega's die een stuk ouder zijn dan Jack, het niet meer kunnen: ze werden gestraft als ze hun eigen taal spraken."

Gestraft door 'de Amerikaan'. Gestraft door 'de blanke'. En dat zorgt voor ingebakken wantrouwen. Zelfs Mashid Mohadjerin, jonge vrouw met Iraanse tint dus, werd als 'een blanke' gezien. En niet altijd makkelijk binnengelaten. "Dat wantrouwen is enorm", zegt ze. "Niet onlogisch: ze zijn in de 19de eeuw naar daar verhuisd en eens daar werd hen later ook nog eens stelselmatig land afgenomen. Ze zijn door enorm veel moeilijkheden gegaan en dat voel je tot vandaag. Sommige stamleden lieten me niet toe. En waar het wel kon, werd ik toch buiten bepaalde ceremonies gehouden.

"Zo was ik bij een ceremonie van de Seminoles, maar ik mocht niet zien wat er in die kring gebeurde. En ze wilden me er ook niet over vertellen. Wat en waarom precies? Geen idee. Ze geloven in het mondeling doorgeven van verhalen. Onder hen. Aan mij vertelden ze het niet en het mocht ook niet opgeschreven worden. (lacht) Waardoor ik er natuurlijk ook niks over terug kan vinden in boeken of op het internet."