Radicale islam creëert angstklimaat

Vijf uur 's ochtends, ergens in een Belgische gevangenis. Iedereen slaapt, alles is rustig. Plotseling wordt de gevangenis opgeschrikt door een luide stem. Er klinken Koran-verzen in de gang en daarna wordt het weer stil. Een halve minuut later galmen de Koran-verzen in tienvoud door het celblok. De volgelingen beantwoorden het gebed van de leider en in een mum van tijd hangt er een akelige sfeer in de gevangenis.

"Heel intimiderend", bevestigt een cipier die al zes jaar in de gevangenis aan de slag is. "Ze doen het zogezegd voor hun geloof, maar imams die in de gevangenis werken, noemen dat onzin. Ze willen de hele gevangenis laten weten dat ze sterk staan en proberen binnen de muren een soort van Islamitische Staat te stichten. Het is een vorm van psychologische druk die ze op de andere gevangenen zetten."

Zoals de maffia

De cipier wil niet dat we zijn naam vermelden, uit angst voor vergelding. Zowel door zijn bazen als door de extremisten. Slechts weinig getuigen zijn bereid met hun naam in de krant te komen. Enerzijds is de omerta binnen het gevangeniswezen groot, omdat het thema politiek gevoelig ligt, anderzijds zijn veel cipiers en medewerkers bang voor represailles van gevangenen.

Dat zoiets effectief gebeurt, bewijst een recent incident tussen gedetineerden in de gevangenis van Ittre. Iemand had het gewaagd te getuigen over de praktijken van bepaalde extremistische moslims en werd prompt in elkaar geslagen. Zowat iedere cipier, medewerker van het gevangeniswezen of advocaat kent ondertussen een voorbeeld van hoe radicalisering in onze gevangenissen welig tiert.

"We hadden hier een jongen van negentien die van de ene dag op de andere geen vrouwelijke cipiers meer duldde", zegt een cipier. "Hij schold hen uit en vernederde hen. Hij was al een week of twee meer aan het bidden, terwijl hij voordien amper iets over de islam vertelde."

Een psycholoog: "Ik heb heel theatrale gebedsmomenten gezien in de gevangenis. Een tweetal mannen geeft een signaal en plotseling beginnen ze allemaal te bidden tijdens de wandeling. Zo proberen ze een identiteit voor hun groep te kweken. Het heeft weinig met geloof te maken en veel met bendevorming. Ze rekruteren mensen, zoals de maffia dat doet. Met kleine gunsten wurmen ze zich in het leven van andere gedetineerden."

Andere getuigen vertellen over cellen die uitpuilen van de boeken over de radicale islam, moslimcipiers die aangevallen worden omdat ze 'verraders' zijn en instructies voor bommen die via de interne smokkelsystemen van cel naar cel reizen. Het doet bij alle instanties in ons land de alarmbellen afgaan.

Ego-boost

De Staatsveiligheid spreekt van 450 gevangenen met een risico op radicalisering. Op de hoofdzetel van het gevangeniswezen kregen ze de voorbije twee jaar liefst 260 meldingen van radicalisering. Federaal procureur Frédéric Van Leeuw uitte onlangs in het Vlaams Parlement zijn bezorgdheid over de "honderden kwetsbare mensen in de gevangenis die gevoelig zijn voor het radicale discours".

Het zijn beangstigende cijfers. Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) kondigde in 2015 al een groots plan aan om de radicalisering tegen te gaan. Vorig jaar liet hij in Hasselt en Ittre twee speciale vleugels inrichten waar plaats is voor de 'zware gevallen'. Onder meer Fouad Belkacem - de ex-woordvoerder van Sharia4Belgium - zit in die afdeling, net als gevangenen die door hun charisma of status makkelijk volgelingen krijgen.

In totaal gaat het om negen gevangenen in Hasselt en veertien in Ittre. Door hen te isoleren van de rest hoopt Geens verdere radicalisering te vermijden. "Op papier klinkt dat mooi", zegt een advocaat die belangrijke terreurverdachten verdedigt. "Ik stel vast dat ze daar hechte banden smeden. Het zou me niet verbazen als daar ooit een nieuw terreurnetwerk zou ontstaan."

In de gevangenis van Ittre leidt een aparte vleugel juist tot meer radicalisering, bekende de directrice aan een delegatie parlementsleden die onlangs de gevangenis bezocht. "Ze vertelde dat andere moslimgevangenen zich veel religieuzer gedragen", zegt Sabien Lahaye-Battheu van Open Vld. "Alsof de gevangenis plotseling een andere status had gekregen."

Islamconsulenten

In Hasselt ziet een cipier dan weer een ander kwalijk gevolg. "Als de mannen van de speciale afdeling naar de wandeling moeten, dan wordt alles in de gevangenis stopgezet. Het leven voor de andere gedetineerden valt stil. Dat is een veiligheidsmaatregel, maar het geeft die gevangenen een ego-boost. Ze voelen zich 'de man' en gaan geloven dat ze zeer speciaal en machtig zijn."

Een andere cipier vertelt dat de leiders nooit helemaal gescheiden zijn van de andere gevangenen. "Ze roepen naar de anderen door het raam als die aan hun wandeling bezig zijn. Op die manier oefenen ze nog altijd invloed uit."

De oplossing om die extreem geradicaliseerde moslims in te tomen, zou onder meer moeten komen van een doorgedreven begeleiding door zogenaamde islamconsulenten. Dat zijn theologen en imams die in de gevangenissen met moslims praten over hun geloof. In het masterplan van Koen Geens is voor hen een belangrijke rol weggelegd.

Veel experts zijn het eens over de toegevoegde waarde van islamconsulenten in de strijd tegen radicalisering. Vooral bij gevangenen die nog in een vroeg stadium zitten, is het nuttig dat ze regelmatig 'op het goede pad' gehouden worden door iemand naar wie ze opkijken. Moslimleraars en imams dwingen doorgaans veel respect af bij de islamitische gevangenen en worden sneller een vertrouwenspersoon.

"Die mensen zijn ongelooflijk nuttig", vindt ook de advocaat Abderrahim Lahlali, die vorige zomer enkele Syrië-strijders verdedigde. "Maar ze zijn met veel te weinig." In totaal zijn de islamconsulenten met achttien. En daarmee moeten ze 450 risicogevangenen opvangen, 21 'leiders' intensief begeleiden en ook nog beschikbaar zijn voor de meer dan 4.000 gewone moslimgevangenen. "Onbegonnen werk", zucht Lahlali.

In februari starten nog eens negen extra islamconsulenten, maar zelfs met 27 zijn ze niet opgewassen tegen hun gigantische taak.

"In Hasselt zaten we met twee islamconsulenten voor 180 moslims", zegt Fatma Betul Korkmaz. Zij nam vorige maand noodgedwongen ontslag als islamconsulente. "Ik werd maar vier uur per week betaald en werkte wekelijks nog eens 20 uur als vrijwilliger. Samen met mijn job als godsdienstleraar en mijn gezin werd het mij te veel."

Korkmaz zag nochtans met eigen ogen dat islamconsulenten noodzakelijk zijn in een gevangenis. "Veel gevangenen kwamen naar mij met vragen over de radicale islam. Sommigen vroegen of IS uitsluitend slecht is. Anderen wilden weten of ze als goede moslim moesten strijden in Syrië. Ik ging daar altijd tegenin en vertelde hen dat de echte islam niets te maken heeft met IS. Op een geharde extremist heeft dat weinig vat, maar op moslims die twijfelen wel."

Advocaat Lahlali treedt haar bij. "Het is onvoorstelbaar dat islamconsulenten niet breder worden ingezet. Zelfs op de speciale afdelingen kan dat nuttig zijn, maar alleen als je daar werkt met zeer geleerde theologen die de extremisten geloofwaardig van antwoord kunnen dienen. Het mag geen godsdienstleraar zijn die een half uurtje bezinning komt houden. Helaas investeren we daar in België niet in. Wist je dat er in Engeland 350 islamconsulenten actief zijn? Voor 700 extremistische gevangenen. Wij hebben 450 risicoprofielen en zetten daar 27 islamconsulenten tegenover. Hallucinant."

Vicieuze cirkel

Ook op Vlaams niveau is er een schrijnend tekort aan mensen die actief met moslimgevangenen bezig zijn. "Vlaanderen heeft onlangs twee experts 'radicalisering' aangetrokken", zegt Nadia Sminate (N-VA), voorzitster van de commissie voor de bestrijding van gewelddadige radicalisering. "Terwijl er in de Vlaamse gevangenissen bijna 200 risicogevangenen zitten. De bedoelingen zijn goed, maar de investeringen zijn te gering."

Het nijpende gebrek aan experts en begeleiders veroorzaakt toenemende druk in onze gevangenissen. "De frustraties en spanningen groeien", zegt een hooggeplaatste medewerker van de Vlaamse overheid die beroepshalve regelmatig in een gevangenis komt. "Zowel onder gevangenen onderling als tussen cipiers en gevangenen. Er is nood aan investeringen in begeleiding en infrastructuur. Want ook de overbevolking werkt radicalisering in de hand." Verscheidene cipiers beamen dat. "We zien gevangenen in een vicieuze cirkel belanden door het complete gebrek aan begeleiding tijdens en vooral na hun straf. Dat geldt zeker voor moslims."

Een kaderlid binnen het gevangeniswezen erkent het probleem. "We zitten met een te hoge graad van recidivisme in ons land. We beschouwen de gevangenis nog te veel als een vergeetput, waar we het liefst niet te veel geld aan besteden. Steek alle terreurverdachten achter slot en grendel en het probleem is opgelost. Het tegendeel is waar. In de vergeetput worden ze nog gevaarlijker, als ze niet goed begeleid worden. We moeten een ernstig debat durven te voeren over wat we doen met al die mensen. Want op een dag komen ze vrij. En wat dan?"