'Straks krijgen we gesubsidieerde stripauteurs die geen uitgever vinden'
Het gaat goed met de Vlaamse graphic novel. Vandaag wordt De liefhebbers officieel gepresenteerd, het internationaal lang verwachte nieuwe werk van Brecht Evens. Toch waarschuwt Johan Stuyck (52), uitgever van Evens bij Oogachtend - de stripuitgeverij die nu haar tiende verjaardag viert - voor al te rooskleurige bespiegelingen.
De publicatie van De liefhebbers, de jongste graphic novel van wonderkind Brecht Evens, is zonder meer een hoogdag voor het Vlaamse beeldverhaal. De vierentwintigjarige auteur heeft het tot ver buiten de eigen taalgrenzen geschopt. Hij kreeg de Prix de L'Audace op het voorbije festival van Angoulême en werd genomineerd voor een Eisner Award.
Evens is zonder meer een succesverhaal. Zijn uitgever Johan Stuyck ziet de toekomst minder rooskleurig tegemoet. "Evens is een uitzondering", klinkt het. "Zijn succes zorgt voor enthousiasme bij andere jonge auteurs, maar tegelijkertijd dreigen debutanten niet meer gepubliceerd te worden."
Jonge Vlaamse stripauteurs zijn toch hot in binnen- en buitenland?
Johan Stuyck: "Het is nooit een geweldig commercieel succes geweest, maar met de buitenlandse belangstelling kwam er wel schot in de zaak. De expositie Ceci n'est pas la BD Flamande in Angoulême in 2009 was een kantelpunt. Dat jaar verkocht ik plots werk van verschillende auteurs aan het buitenland. Randall C. en Brecht Evens waren de voortrekkers. Zij openden de deur waardoor later ook andere auteurs mochten passeren."
Er is de laatste jaren steeds meer kritiek gekomen op de subsidies voor stripauteurs.
"Als we niet uitkijken ontstaat er een flessenhalsstructuur waarbij jonge auteurs een werkbeurs krijgen maar hun werk niet gepubliceerd zien. Een beeldverhaal kwalitatief uitgeven is duur en een uitgever wil uiteraard het liefst geen verlies maken. Wanneer je vooraf weet dat een uitstekend boek van een debutant toch maar enkele honderden exemplaren zal verkopen, is de rekening vlug gemaakt.
"Het Fons voor de Letteren heeft daar wel oren naar. Ze merken daarbij terecht op dat ze moeilijk zelf kunnen uitgeven of uitgevers sponsoren. Klopt natuurlijk, maar men moet een manier vinden zodat jonge mensen toch kunnen publiceren. Anders krijg je een gesubsidieerde generatie die doodbloedt.
"Vaak maakt men de link met jonge muzikanten. Maar die vergelijking gaat slechts gedeeltelijk op. Een demo opnemen is redelijk goedkoop maar kwalitatief wel hoogstaand. Strips online zetten, dat werkt enkel voor bepaalde genres. Je gaat toch ook geen theaterstuk opnemen en online zetten?! Het betere beeldverhaal hoort nog steeds op papier thuis. Strips die te downloaden zijn, zijn niet meer weg te denken maar ze zullen zich naast de klassieke graphic novel ontwikkelen tot een heel ander medium."
Wat is dan de oplossing?
"Ik verwijs graag naar Humo's Rock Rally, die ervoor zorgt dat er heel wat tamtam gemaakt wordt en waarbij jonge artiesten in de eerste plaats gepromoot worden. Waarom organiseren we jaarlijks niet zo'n evenement, gecoördineerd door het Vlaams Fonds voor de Letteren en met steun van enkele uitgevers? Zo moeten goede boeken niet per se meteen rendabel zijn, maar kunnen ze wel gepubliceerd en ruim verspreid worden. Iemand die niet publiceert, wordt niet beter. Ik zie daarin ook een taak weggelegd voor bibliotheken.
"Ik heb nu op mijn bureau enkele manuscripten liggen waarvan de kwaliteit buiten kijf staat. Maar zullen ze verkopen? Misschien enkele honderden exemplaren. De grote uitzondering is Brecht Evens. Zo'n succesverhaal komt één keer om de tien jaar voor, maar het werkt wel inspirerend. Ik zie dat in Sint-Lukas. Jonge tekenaars die naar Brecht kijken en denken: 'Wauw, zo experimenteel kan het dus ook. En het buitenland is niet onbereikbaar.' Ik hou van die ambitie."
Volgens je concurrenten kaapt Oogachtend de meeste subsidies weg en krijgen andere uitgevers amper de kans om nieuw werk te publiceren.
"Ik heb dit jaar voor nota bene één boek subsidie gekregen, en dat was een minimale som. Subsidies zijn vooral goed om, bij lage oplages, de winkelprijs acceptabel te houden. De schaduwkant is wel dat, bij een relatief succes, een dure herdruk gehypothekeerd wordt."
Verdien je als uitgever toch wel aan Evens?
"Ik verdien aan Brecht, ja. Maar het wordt voor zowel de auteur als voor de uitgever pas interessant dankzij de buitenlandse uitgaven."
Steeds meer auteurs drukken hun boeken digitaal of gaan in eigen beheer uitgeven. Steven Dupré en Kristof Spaey hebben hun boek nu ook zelf uitgegeven door tussenkomst van de Stripgilde.
"De Vlaamse Stripgilde hanteert manifest verkeerde cijfers. Ik wil niet de reputatie krijgen van rancuneuze uitgever, maar ofwel zijn die mensen dom ofwel liegen ze. De Gilde gaat ervan uit dat auteurs meer moeten krijgen dan de 10 procent tegenover de 30 procent die de uitgever er aan verdient. Dat klinkt nobel, maar klopt niet: in die 30 procent zitten de lay-out- en drukkosten, de stockagekosten, de promotie, de overhead en het risico dat je als uitgever loopt.
"Bovendien verdient een uitgever enkel aan verkochte boeken, niet aan de hele oplage. De mensen van de Stripgilde doen uiteraard wat ze willen, maar ze moeten stoppen met de andere uitgevers af te schilderen als inhalige geldwolven. Een uitgeverij is een kwaliteitslabel. Afwachten of de Stripgilde dat waar maakt."
We denken vaak dat het erg goed gaat met de graphic novels van de nieuwe Vlaamse generatie omdat ze vaak vertaald worden. Maar even vaak blijven ook daar de oplagen bescheiden.
"Die buitenlandse uitgaven zorgen ervoor dat de beste Vlaamse auteurs kunnen leven van hun pen. Ik ben erg blij met de belangstelling die mijn auteurs krijgen in het buitenland en ik doe er alles aan om daar een succesverhaal van te maken. In Frankrijk, Duitsland of Groot-Brittannië bedraagt een eerste oplage toch al vlug vijfduizend exemplaren."
En in Vlaanderen?
"Voor debutanten geldt meestal een oplagecijfer rond duizend exemplaren. Kim en Ilah verkopen meer dan duizend exemplaren. Anderen komen ook erg in die buurt, en Brecht Evens springt er uiteraard bovenuit. Zijn nieuwste boek De liefhebbers zal in een oplage van drieduizend verschijnen. Dat is erg veel voor een Vlaamse stripauteur."
Een jubileumuitgave rond tien jaar Oogachtend kon je niet brengen. Het project stierf een stille dood toen het boek vormgegeven werd.
"Dat boek is voor 80 procent klaar maar ik wil er altijd nog wat aan sleutelen. Wellicht verschijnt de jubileumuitgave rond tien jaar Oogachtend bij onze twintigste verjaardag. Dat zou pas origineel zijn."