Hoe Hollande Europa in de Franse pas wil doen lopen

Merkozy bestaat niet meer. De relatie tussen Angela Merkel en François Hollande belooft "een verstandshuwelijk te worden", zegt een EU-diplomaat, "veel meer dan een coup de foudre. De enige coup de foudre tussen beiden was de bliksem die op Hollandes vliegtuig insloeg toen hij na zijn investituur koers zette naar Berlijn (lacht)."

Sowieso is Hollande niet behept met een Frans-Duitse Einzelgang die de andere landen maar te volgen hebben. "Normaal ligt er in de aanloop naar een Europese top altijd een Frans-Duits initiatief klaar", klinkt het in Belgische diplomatieke kringen. "De Brusselse bijeenkomst vertrekt straks echter van de nota van Herman Van Rompuy (over de unie als politieke federatie, LD) en het overleg dat vorige week in Rome plaatsvond."

In de Italiaanse hoofdstad spraken Hollande, Merkel, premier Monti en diens Spaanse collega Rajoy onder meer af dat Europa 1 procent van zijn bruto binnenlands product, zo'n 130 miljard euro, voor economische groei zal uit- trekken.

"Dat overleg binnen de zogenaamde Grote Vier is nieuw," zegt een Belgische diplomaat. "De Frans-Duitse relatie is niet stilgevallen, maar met Hollande is de aanpak anders."

Kwinkslagen

Ook zijn stijl verschilt, zegt een derde bron. "Hij komt beter over dan Sarkozy. Hollande is collegialer ingesteld en streeft de consensus na. Met zijn humor en kwinkslagen heeft hij een masserend effect dat ook in harde onderhandelingen nuttig zal blijken."

Yves Bertoncini, secretaris-generaal van de in Parijs gevestigde denktank Notre Europe, deelt die perceptie. Al wordt Hollande volgens hem nog het meest gewaardeerd voor het feit dat hij eind 2011 "de juiste diagnose heeft gesteld en gelijk gekregen heeft in de feiten. Hij heeft ervoor gezorgd dat naast het begrotingspact van Merkel en Sarkozy ook het thema groei op de agenda kwam. Iemand van de Commissie kan wel zeggen dat je dit of dat moet doen, om zo'n plan hoorbaar te maken heb je een politieke vertaler nodig. Die rol heeft Hollande vervuld."

Want dat is het natuurlijk: het denkwerk over het groeipact is lang niet voor het volle pond aan Hollande ontsproten. Ook in Agenda 2020 en de Lissabonstrategie gaat het al over groei.

"Alleen", werpt Bertoncini op, "geldt dat evengoed voor het begrotingspact. Strikt genomen levert dat weinig toegevoegde waarde op in vergelijking met de teksten die eerder al voorhanden waren. Zowel het begrotingspact als Hollandes verhoopte groeiplan maken dus deel uit van een politiek en symbolisch spel. De president wil het thema groei op hetzelfde semantische niveau krijgen als de fiscale discipline. Daaraan zie je dat Europa nog volop zoekt naar een evenwicht tussen meer solidariteit tussen de lidstaten en meer begrotingsdiscipline binnen de lidstaten."

François Hollande zit nog maar anderhalve maand op het Elysée maar heeft zo te horen al aardig zijn stempel gedrukt op de Europese gang van zaken. Voorlopig hoogtepunt van zijn slagkracht is de pot van 130 miljard waar onze diplomaten al naar verwezen. Het geld moet komen uit een doeltreffender gebruik van de Europese structuurfondsen, uit project bonds voor grote werken en uit de Europese Investeringsbank. Ook de door Hollande beoogde heffing op financiële transacties belooft over niet al te lange tijd het licht te zien.

Hollande stond discreet te glunderen, daar in Rome. Hij had het bewijs geleverd dat hij Europa wel degelijk op een ander spoor begon te krijgen. En, niet te vergeten, dat hij woord gehouden had: zijn hele kiescampagne had hij opgehangen aan de noodzaak om het begrotingspact om te gooien. "Besparingen alleen kunnen de noodlijdende landen van de eurozone er nooit bovenop helpen", zo herhaalde de kandidaat zijn mantra.

Hollande toonde zich het voorbije halfjaar niet alleen joviaal en wellevend, hij speelde het vooral slim. Op 17 maart al zette hij de toon met een meeting in het Parijse Cirque d'Hiver. In het bijzijn van het puik van socialistisch en sociaal-democratisch Europa, inclusief SPD-voorman Sigmar Gabriel, kondigde de PS'er aan dat hij de Merkozydeal ter discussie wilde stellen. Vervolgens, toen hij tactisch gas terugnam en zich al blij noemde met een simpele aanvulling van hun pact, kreeg Hollande ook niet-linkse stemmen op zijn hand.

Zo verklaarde Mario Draghi, de voorzitter van de Europese Centrale Bank, in april dat een uit de kluiten gewassen relanceplan hem wel kon bekoren. Her en der in de EU, in Italië, Spanje en Griekenland, klonken plots soortgelijke geluiden. In Nederland had de kabinetscrisis duidelijk gemaakt dat zelfs de beste leerlingen van de klas hun huiswerk niet rond kregen. Aan het eind van de rit kon ook Merkel niet anders dan een lijntje uitgooien richting Hollande. Zelfs zij begon het woord 'groei' in de mond te nemen.

Hollande raakte verkozen, en tal van waarnemers hadden het over een Europees 'Hollande-moment'. "Besparingen hoeven geen noodlot te zijn voor ons continent," zei hij zelf in zijn maidenspeech in Tulle.

Hoewel de Fransman zich vorige week hoedde voor elk triomfalisme, had Merkel na afloop impliciete erkenning voor hem veil. Ze zei immers dat "groei en gezonde financiën de twee zijden van één medaille" zijn. "Gezonde financiën zijn wel een voorwaarde, maar volstaan niet", zei de kanselier. "Er moeten ook banen komen, en groei."

Modus vivendi

Merkels woorden klonken niet alleen als een prille legitimering van Hollandes eisen, in de aanloop naar de cruciale top van straks moesten ze vooral de indruk wegnemen dat er een wig zat tussen Berlijn en Parijs. Tijdens de campagne had Merkel in socialistisch Parijs al genoeg wrevel veroorzaakt door Hollande niet te ontvangen. De Franse president had Merkel dan weer geïrriteerd door de SPD-top eerder op het Elysée uit te nodigen dan de bondskanselier zelf. "Ach, Merkel zal wel een modus vivendi met Hollande vinden," zegt ook EU-specialist Hendrik Vos (UGent). "Hun relatie zal zich als het ware 'zetten'."

Een andere wind doet Hollande, nouveauté oblige, alleszins waaien. Al nuanceert Vos meteen: "Europese politiek is altijd een combinatie van drie factoren: de juiste personen, de juiste ideeën en het juiste moment. Hollande weegt door, ja, maar ook zonder hem zou de unie vroeg of laat bij een relanceplan zijn uitgekomen. Het is voor alle actoren zonneklaar geworden dat we er met besparingen en fiscale discipline alleen niet komen."

Bovendien, zegt Vos, staat Hollande ook voor Franse continuïteit en passen veel van zijn ideeën in het klassieke kraam. "In de Parijse EU-politiek keren altijd dezelfde accenten terug: solidariteit tussen de lidstaten, weigerachtigheid om te veel soevereiniteit aan Brussel af te staan en aandacht voor sociale thema's. Het voorstel over de transactietaks had bijvoorbeeld ook Sarkozy al op tafel gegooid. Zijn pleidooi voor eurobonds slikte hij om pragmatische redenen in, om zijn relatie met Merkel intact te houden. Vandaag zien we dat François Hollande die eurobonds weer ter sprake brengt, zij het vooralsnog zonder concreet succes."

Zoals Frankrijk van oudsher zijn eigen visie op Europa heeft, zo houdt ook Duitsland over de partijgrenzen heen een specifieke lijn aan. De nadruk op de onafhankelijkheid van de Centrale Bank of op een strikte begrotingscontrole is bijlange niet typisch Merkeliaans. Ook haar centrum-linkse voorganger Gerhard Schröder zat in dat vaarwater en sowieso is de economische koers van de SPD relatief rechts. De Duitse linkerzijde haalde de voorbije maanden wel enkele klinkende electorale zeges, bijvoorbeeld in landelijke krachtbron Nordrhein-Westfalen, maar de vraag blijft wat president Hollande met een SPD-regering kan aanvangen, gesteld dat die er volgend jaar komt.

Vos is alvast niet pessimistisch: "Ten eerste is de SPD nog altijd linkser dan Merkel, ten tweede heeft Merkel zich zo diep in haar standpunten ingegraven dat een machtswissel heilzaam kan zijn. Ook de landen van Zuid-Europa zijn blij met Hollandes komst. Hij zorgt voor een nieuwe dynamiek die Europa de mogelijkheid biedt te ontsnappen aan het patroon waar het in vast zat."

Hollande heeft in Rome een mooie beurt gemaakt, zeggen de waarnemers, maar om zijn invloed te consolideren en Duitsland te overtuigen is veel meer nodig, in de eerste plaats een draaiende Franse economie. Frankrijk mag dan wel de tweede economie van de Unie zijn, ze steekt bleek af bij de prestaties in Duitsland.

Bovendien heeft Parijs al sinds het Verdrag van Maastricht een barre reputatie als het over budgettaire zelfbeheersing gaat. En daar wringt ook bij Hollande het schoentje. Zijn eerste beleidsmaatregelen doen, zeker onder liberalen, de wenkbrauwen fronsen. Zo kan een beperkte groep Franse werknemers weer op zijn zestigste met pensioen en werd het minimumloon met 2 procent verhoogd. Onvermijdelijk zal het moment aanbreken waarop Brussel en Berlijn Hollande afrekenen op zijn moed om zijn financiën weer zuiver te krijgen. Zelf belooft de socialist dat zijn begroting tegen het eind van zijn mandaat in evenwicht zal zijn.

Hollandes echte lakmoesproef wordt natuurlijk zijn Brusselse entrée vandaag. In principe staat de president open voor alles. De politieke, fiscale, monetaire, economische en bancaire unie? Laat maar komen. Aan zijn volk zal Hollande een dergelijke toenadering tot het Duitse standpunt omzichtig moeten uitleggen. Maar dat is doenbaar: hij beschikt over een absolute meerderheid in het parlement terwijl de verdeelde rechtse oppositie in de touwen hangt. Bovendien kreeg Parijs zowel de Spanjaarden als de Italianen achter zich.

Aan de andere kant moet de president ook Merkels weerstand tegen een 'mutualisering' van de nationale schulden ombuigen. Dat wordt moeilijk, al put het Elysée volgens de Franse pers moed uit het feit dat de bondskanselier haar rabiaatheid al wat vaker voor zichzelf houdt. De tijd dat ze totaal niet openstond voor gesprekken lijkt voorbij.

"Hoe dan ook", zegt Hendrik Vos, "zullen Frankrijk en Duitsland allebei veel water in hun wijn moeten doen. Maar zo zal het ook gebeuren. Hollande noch Merkel zal de schuld willen dragen voor het einde van de euro."