De man die inbrak in Auschwitz

Britse krijgsgevangene ruilde even plaats met Jood om later te getuigen tegen nazi’s

LONDEN

Denis Avey wilde bewijsmateriaal verzamelen tegen het naziregime. Het was een slag in zijn gezicht toen de militaire autoriteiten na de oorlog geen geloof hechtten aan zijn verhaal.

Denis Avey (91) haalt een citaat van Albert Einstein aan: “De wereld kan een slechte plek zijn, niet door degenen die het kwaad verrichten, maar door degenen die toekijken en niets doen.” “Het heeft nooit in mijn aard gezeten om niets te doen”, zegt Avey. Het is nu pas dat hij het kan opbrengen om zijn verhaal te doen, een verhaal dat 65 jaar werd afgedaan als onzin.De jonge Avey was een woelwater. “Ik had ros haar en een temperament dat daarbij paste”, vertelt hij in The Times. In 1939 diende Denis Avey zich als vrijwilliger aan bij het Britse leger. Zijn divisie, de Desert Rats, vocht in Egypte. “In 1942 liepen we in een hinderlaag”, zegt hij. “Ik raakte gewond en werd gevangengenomen door de Duitsers.”Ze brachten hem over naar Polen, Auschwitz meer bepaald. In de fabriek waar hij dwangarbeid verrichte, zag Avey de mensen die verderop in de Jodenkampen verbleven. “Ze zagen er verschrikkelijk uit”, vertelt hij. “Na een paar maanden zagen ze eruit als wandelende lijken, en even later verdwenen ze. De stank die uit de schoorstenen kwam, was ontstellend. Burgers tot in Katowice klaagden erover. Iedereen wist wat er gebeurde. Iedereen.”Al snel broedde Denis Avey op een plan. “Ik wist dat deze zwijnen op een dag verantwoording zouden moeten afleggen voor hun daden. Bewijsmateriaal zou cruciaal zijn. Natuurlijk was het een belachelijk idee om in het Joodse kamp in te breken. Het was als inbreken in de hel. Maar zo was ik nu eenmaal. Roekeloos.”Avey werd een handje geholpen door Ernst Lobethall, een Duitse Jood waarmee hij bevriend raakte in de fabriek. “Ik schreef naar mijn moeder”, vertelt Avey. “Ze liet Susana, Ernsts zuster, weten dat hij nog in leven was. Ze stuurde hem via mij 200 sigaretten. Plots was Ernst rijk.” Lobethall kon overleven door de sigaretten te ruilen voor schoenen en restjes voedsel. Hij gebruikte ze ook als omkoopmiddel voor Aveys plan.

Even later vond Denis Avey een Nederlandse Jood die op hem leek. Hij kon de man overhalen voor een dag van identiteit te wisselen. Op het afgesproken tijdstip ontmoetten ze elkaar in een schuur en wisselden van plunje. “Ik sloot me aan bij de Joden en wandelde het kamp binnen. Toen we onder het Arbeit macht frei-teken liepen, probeerde iedereen er zo gezond mogelijk uit te zien. Een SS’er haalde er de zwakkelingen uit voor de gaskamers. Een orkest begeleidde onze mars met Wagner. We moesten verzamelen. Ik zag het Frauenhaus - het bordeel met Joodse meisjes - en de ziekenboeg, die haar patiënten na twee weken naar de gaskamers stuurde. Ik sloeg alles op in mijn geheugen.“De nacht was nog erger dan de dag. Ik hoorde mensen kreunen en huilen. Mijn bedgenoten waren omgekocht met Lobethalls sigaretten. Ze gaven me de namen van de SS’ers, details over de gaskamers, de crematoria, alles.” De volgende ochtend marcheerde Avey weer voorbij de schuur. De Jood wachtte hem op, en ze wisselden weer van plaats.Na de oorlog moest Avey twee jaar lang verpleegd worden in een hospitaal. Nadien klopte hij met zijn informatie aan bij de militaire autoriteiten. “Ze namen me niet serieus”, zegt hij. “Ik was geshockeerd, na het risico dat ik had genomen. Ik raakte helemaal gedesillusioneerd. Ik slikte mijn verhaal in, en probeerde verder te gaan met mijn leven.”Pas veel later kwam de bevestiging van zijn verhaal, uit een onverwachte hoek. Denis Avey wist niet dat Ernst Lobethall het kamp had overleefd, dat hij een leven in Amerika had opgebouwd, en al helemaal niet dat hij voor zijn dood in 2001 een videoboodschap opnam voor de Steven Spielbergs Shoah Foundation. Daarin vertelde hij hoe zijn leven werd gered door Aveys initiatief en Susana’s sigaretten.Yad Vashem, de Israëlische Holocaustautoriteit, rondt momenteel het onderzoek naar Aveys verhaal af om hem de titel van Rechtvaardige onder de Volkeren te geven. “Ik vertel mijn verhaal nu in de hoop dat het iets goeds bewerkstelligt. Dat is al wat ik ooit wilde”, besluit Avey.