Kan kunst echt onze ziel redden?
In zijn essay Kunst als therapie toont Alain de Botton hoe kunst ons kan helpen een betere versie van onszelf te worden. Jammer dat hij daarbij geen aandacht schenkt aan de essentie van kunst.
Deze week is de Frieze Art Fair in Londen, het feestje waar de rijksten de duurste kunstwerken uitzoeken, en precies tijdens dat vreugdevuur van kunstkapitalisme komt filosoof Alain de Botton met zijn boekKunst als therapie, en stelt dit: "De belangrijkste vaardigheid van een galeriehouder is niet verkopen, maar vaststellen wat er ontbreekt aan het innerlijke leven van de klant. (...) Pas dan kan hij te weten komen welk kunstwerk bij de klant past."
Alain de Botton strijkt tegen haren in, en maakt zich tegelijk kwetsbaar als advocaat voor goede mores. Hij is goed in observaties over liefde, angst en menselijk contact. InKunst als therapiepleit hij nu, met filosoof John Armstrong als medeauteur, voor kunst ten behoeve van de ziel. Kunst kan onze gebreken compenseren, stelt hij, het geeft immers vorm aan waarden als liefde, geduld en hoop.
Geen vreemd pleidooi in een tijd waarin kunst enerzijds in termen van groot geld, en anderzijds vaak in droog jargon wordt geduid. Terecht klaagt De Botton dat de vraag waarom een kunstwerk goed is, te weinig wordt beantwoord. Maar hij overspeelt zijn hand door kunst te beperken tot 'gereedschap' met een doel: Manets schilderij van asperges "kan een langdurige relatie redden van zelfgenoegzaamheid", het plafond van de Sixtijnse kapel "zouden we moeten bekijken met maar één vraag: welke dingen waar we iets aan hebben in ons leven probeer je ons te leren?"
Dat kunst niet alleen de mooie kwaliteiten, maar álle kwaliteiten van de mens aan de orde kan stellen, ook de destructieve, past niet in zijn pleidooi. Vorm is bovendien voor hem van minder belang dan de boodschap. Dat is kwalijk, want troost bij Fra Angelico verschilt nogal van troost bij een zigeunerjongen met een traan. Het is alsof je voetballiefhebbers zegt dat het niet uitmaakt of je naar Barcelona of SV De Watervogels kijkt: sport is immers gezond! Kunst ís vorm: de kwaliteit van de uitbeelding bepaalt de betekenis.
Had De Botton het maar gelaten bij zijn observaties van menselijk gedrag, en ter overweging een paar kunstwerken erbij geplaatst. Maar hij maakt kunst instrumenteel als de cijfers in een som, en negeert daarmee een essentie van kunst: het is altijd meer dan het is.
Wat een welkom provocatief boek had kunnen zijn, blijft steken in een dwingend pleidooi voor verbetering van het ego.