Zware straffen verdachten coup, spanning te snijden in Turkije
Een Turkse rechtbank veroordeelde meer dan 250 officieren, opposanten en journalisten tot zware gevangenisstraffen wegens poging tot staatsgreep. Is het proces de ondergang van een terreurnetwerk of een politieke afrekening van premier Erdogan?
De zes rechters moesten een oordeel vellen over 275 personen die beschuldigd werden van betrokkenheid bij het zogenaamde Ergenekon-netwerk, een ondergrondse groep van ultranationalistische Turken die volgens de aanklacht een staatsgreep beraamden tegen de regering van premier Recep Erdogan. Het gaat vooral om voormalige legerofficieren, opposanten, journalisten en academici.
De allerbelangrijkste verdachte was voormalig legerstafchef generaal Ilker Basbug, die gisteren tot levenslang werd veroordeeld. Ook de commandant van een prestigieuze legereenheid, een voormalig topfiguur van de rijkswacht, de leider van de linkse Arbeiderspartij en de gekende journalist Tuncay Ozkan kregen levenslang. Drie zittende parlementsleden van de oppositie belandden voor 12 tot 35 jaar in de cel. Eenentwintig verdachten werden vrijgesproken.
Tijdens het voorlezen van de veroordeling was er voortdurend boegeroep van de advocaten waarvan velen uit protest de zaal verlieten. "Wij zijn de soldaten van Mustafa Kemal", scandeerden ze samen met de beklaagden, een verwijzing naar Mustafa Kemal Ataturk, de nationalistische aartsvader van het moderne Turkije die een strikte scheiding tussen religie en staat invoerde. Buiten de streng bewaakte Silivri-gevangenis in Istanbul, waar het proces plaatsvond, moesten ordestrijdkrachten enkele honderden supporters van de beklaagden met traangas in bedwang houden. "De dag zal komen dat Erdogan hiervoor een prijs zal betalen", riepen ze. "Dit is geen proces maar een show van Erdogan."
Het ziet ernaar uit dat premier Erdogan de kans gemist heeft om te bewijzen dat het Turkse gerecht in staat is om onafhankelijk op te treden tegen obscure krachten binnen het leger.
Nochtans was er bij de start van het gerechtelijk onderzoek, ondertussen al vijf jaar geleden, veel enthousiasme; zowel in Turkije als in het buitenland. Eindelijk zou er een einde komen aan de almacht van het Turkse leger dat zich decennialang boven de grondwet had gesteld en meerdere staatsgrepen had uitgevoerd. Opeenvolgende stafchefs hadden hun tanks richting parlement en televisiegebouw gestuurd telkens als ze vonden dat hun belangen en hun macht in het gedrang kwamen. Topofficieren bouwden een parallel machtsapparaat uit dat ook wel deep state werd genoemd en verantwoordelijk was voor tal van willekeurige arrestaties, politieke afrekeningen en moordaanslagen.
Zuiveringsoperatie
Meerdere experts zeggen dat Ergenekon een voortvloeisel is van het Turkse gladionetwerk dat, net als in andere Navo-landen, tijdens de Koude Oorlog werd opgericht tegen een mogelijke Sovjet-invasie.
Volgens de Turkse aanklager specialiseerde Ergenekon zich gaandeweg steeds meer in terreuraanslagen die voor onrust en chaos moesten zorgen waarna het leger zich kon opwerpen als de onmisbare handhaver van rust en orde. Zo wordt het netwerk onder andere verdacht van de moord op de bekende Turks-Armeense journalist Hrant Dink in 2007, de moord op de Italiaanse priester in 2006 en de aanval op de Turkse raad van state waarbij eveneens in 2006 een vooraanstaand rechter om het leven kwam. Ook de beroemde schrijver en nobelprijswinnaar Orhan Pamuk beweert dat Ergenekon een aanslag op hem beraamde.
Maar toen het proces van start ging en honderden mensen werden gearresteerd, begon het er steeds meer op te lijken dat premier Erdogan via het gerecht een zuiveringsoperatie aan het uitvoeren was. Zeker toen in maart 2011 negen vooraanstaande onderzoeksjournalisten tijdelijk in de gevangenis verdwenen, kreeg de geloofwaardigheid van het gerecht een zware deuk.
Internationale mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en Human Rights Watch leverden zware kritiek op een proces dat blijkbaar was uitgegroeid tot een heksenjacht op kritische journalisten. Ook de Europese Unie drukte zijn bezorgdheid uit over het verloop van het proces.
De kans is reëel dat de uitslag van het Ergenekon-proces de politieke spanningen in Turkije opnieuw ten top zal drijven. De jongste maand waren er in meerdere steden grote protestbewegingen tegen het eigengereide beleid van premier Erdogan.