Direct naar artikelinhoud

Niemand gooit een flesje weg dat geld waard is

Vlaanderen overweegt om statiegeld in te voeren op alle plastic drankflessen en blikjes. De consument betaalt 25 cent meer, maar krijgt zijn geld terug als hij de verpakking terugbrengt. Een simpel en geniaal systeem tegen zwerfvuil? Duitsland geeft het voorbeeld.

Als het over groen beleid gaat, neemt Duitsland steeds vaker een voorbeeldrol op. Ook in de strijd tegen zwerfvuil. Op stap in Solingen, een voorstad van Düsseldorf, spot je op straat en in voortuinen nauwelijks weggegooide drankverpakkingen. Dan lijkt Vlaanderen soms wel heel vuil.

Die Duitse mentaliteitswijziging kwam niet uit de lucht vallen: sinds 2003 is er statiegeld op plastic ingevoerd. Intussen wordt er 98 procent van de drankverpakkingen ingezameld. Dat is een bijna perfecte score en een stuk boven de 73 procent van plastic petflessen en blikjes die bij ons in de blauwe vuilniszak eindigen. Weggesmeten plastic flesjes zijn natuurlijk niet het enige probleem, maar je moet ergens beginnen en anders dan uitgespuwde kauwgom of sigarettenpeuken zijn flesjes tenminste te recycleren.

Achter een systeem van statiegeld zit een simpel idee waar je geen hoger diploma voor moet hebben: een plastic fles die nog geld waard is, wordt minder snel in een berm gegooid dan een fles waarvoor je in de supermarkt niets terugkrijgt. En als dat toch gebeurt, zullen anderen het zwerfvuil oprapen om iets bij te verdienen.

Al vindt niet iedereen dit de oplossing van de toekomst. Een coalitie van supermarkten, frisdrankenproducenten, verpakkingsindustrie en afvalverwerkers lobbyt tegen de invoering van statiegeld. Zij achten de terugname veel te inefficiënt en te duur. Terwijl al die flesjes en blikjes toch net zo goed via de pmd-zakken kunnen opgehaald worden?

Nochtans liegen de cijfers niet. De berg zwerfafval in Vlaanderen zou met 40 procent slinken indien er statiegeld komt op flessen en blikjes. Bovendien wordt het aanzuigeffect tegengegaan. Iedereen kent het fenomeen: als iemand een blikje niet in maar naast de vuilbak gooit, liggen er daar een paar uur later plots een tiental.

Sorteerautomaten

De Kaufland-supermarkt in Solingen heeft net als alle andere supermarkten in Duitsland enkele 'Pfandautomaten'. Er worden flessen en blikken verzameld waar statiegeld op is betaald. In deze winkel loopt het aantal op tot 22.000 per dag. Het systeem werkt op dezelfde manier als de automaten om bakken met glazen flesjes terug te nemen bij ons. Het enige echte verschil is dat er een scanner opstaat die herkent over welke soort verpakking het gaat en die automatisch sorteert.

Bij kiosken, tankstations en nachtwinkels loopt het iets anders. Daar staan geen automaten maar verzamelen de winkeliers alle verpakkingen en brengen die daarna naar een sorteercentrum.

Statiegeld invoeren vraagt meer moeite van de consument. Dat is zeker. Iedereen moet zijn eigen verpakkingen bijhouden en terug naar de winkel brengen. In Kaufland heeft elke klant die toekomt een of meerdere zakken leeggoed mee. Bij het binnengaan verdwijnt dat in de Pfandautomat. Een korte rondvraag leert dat het snel wendt. "We zijn met zes thuis, soms hebben we een heleboel verpakkingen verzameld in een week tijd, maar het is geen moeite om ze terug te brengen", zegt Claudia Eller, terwijl haar dochtertje Nica met plezier flesjes in de automaat duwt. Ze kan net aan het gat.

Misschien zijn we iets te achterdochtig. Als de vraag is hoe iemand met al zijn lege flessen tot aan de winkel raakt, kun je evengoed de vraag stellen hoe iemand dan met de volle flessen ooit thuis is geraakt.

Maar de zorgen van de industrie: is daar dan niets van aan? De betaalbaarheid lijkt een terechte vrees. De automaten kosten zowat 20.000 euro per stuk. Dat is niet min. Bovendien moet er plaats vrijgemaakt worden in de winkels voor de machines en de ingezamelde verpakkingen. Tegelijk: de supermarkten worden gecompenseerd. In Duitsland zijn ze de eigenaar van het ingezamelde plastic. En kunnen ze het doorverkopen, of zelfs hergebruiken voor hun eigen producten, zoals Lidl doet. In andere landen waar statiegeld is ingevoerd, zoals Noorwegen en Zweden, krijgen de winkels een vergoeding per verwerkte fles.

Toch: werkt recycleren en sensibiliseren uiteindelijk niet beter? Niet echt, zo blijkt. Vlaanderen mag in vergelijking met de buurlanden goed recycleren, er blijven aanzienlijke problemen. In een stad als Antwerpen moet één op drie pmd-zakken alsnog verbrand worden in een hoogoven omdat mensen er verkeerd afval in stoppen.

De steden zijn vragende partij voor statiegeld. Zij drongen al verschillende keren aan bij Vlaanderen om vaart te zetten achter de invoering. Het kost stadsbesturen elk jaar miljoenen euro's om rondslingerende rommel te laten opruimen. Voor heel Vlaanderen wordt de jaarlijkse opruimkost op 60 miljoen euro geschat.

De invoering van het statiegeld maakt sowieso deel uit van een grotere omwenteling: die naar een circulaire economie waarin niets wordt verspild en alle afval wordt hergebruikt. Er komt namelijk een dag, en zo heel veraf is die niet meer, dat niemand nog een kostbaar goed als plastic zomaar achteloos weggooit.