Kliklijnen zijn meestal immoreel

De media maakten vrijdag bekend dat het aantal mensen dat medeburgers verklikt bij de fiscus is verdubbeld. Ook op andere vlakken is het aantal kliklijnen toegenomen. Zo kan men zijn medeburgers anoniem aangeven bij een vermoeden van internetfraude, sociale fraude, pestgedrag, overtreding van het rookverbod in cafés, tegen nieuwjaarsfooien voor vuilnismannen enzovoort. Extreem rechtse partijen willen nog verder gaan en anonieme kliklijnen instellen om Vlaamse ambtenaren en zelfs zelfstandige handelaars op te sporen die hun burgers en klanten spontaan helpen in een andere taal, om jonge automobilisten die met dure wagens rondrijden aan te geven, en om mensen die zich illegaal in ons land bevinden bij de politiediensten te melden.

Natuurlijk zijn er gevallen waarin het aangeven van een zware misdaad best anoniem kan verlopen, teneinde het leven van de aanklager niet in gevaar te brengen. Het beste voorbeeld zijn de 'pentiti' of spijtoptanten, leden van de maffia die besluiten om mee te werken met de politie om op die manier de maffialeiders aan te pakken en voor het gerecht te brengen.

Het is ook geen probleem dat iemand een klacht indient tegenover iemand die een misdrijf pleegt waarbij een andere persoon schade wordt berokkend, zeker als het gaat om personen die zich moeilijk kunnen verdedigen. Bijvoorbeeld voor kindermishandeling of -misbruik en ook wanneer men daardoor verdere ernstige misdrijven kan voorkomen. In die gevallen is aangifte zelfs een morele plicht.

Of men dat al dan niet anoniem mag doen, hangt af van een mogelijk gevaar dat men hierbij kan lopen. Het basiscriterium is dus dat men daarmee een medemens in nood helpt en dat de klachtindiener geen fysiek gevaar loopt.

Jaloezie

Maar anoniem klikken en iemand aangeven zonder dat medemensen in nood zouden geholpen worden, is moreel verwerpelijk. De reden om te klikken heeft doorgaans niets te maken met burgerzin, maar met een vorm van persoonlijke jaloezie en afkeer voor de beschuldigde.

Daarnaast is het onbetamelijk dat burgers (voor een deel) het recht in eigen handen nemen en voor politieman/vrouw spelen. Zo creëert men immers een samenleving waarin niemand elkaar nog kan vertrouwen. Het gevaar bestaat dan dat je elke persoonlijke handeling (zoals een grootvader die zijn kleinkind ophaalt uit de crèche) moet verantwoorden. Dat is geen theorie, want we zagen dit in de voormalige communistische landen waar afluisteren en het anoniem beschuldigen van medeburgers werd aangemoedigd en veelvuldig werd toegepast.

Neem de Stasi in de voormalige Oost-Duitse DDR. Die beschikte over 91.000 officiële medewerkers en zo'n 200.000 informanten. Zij vormden de oren en ogen van een dictatuur waarin het klikken van politiek 'incorrect' gedrag van medeburgers tot een nationale deugd werd verheven. De Stasi haalde de mosterd letterlijk bij de Gestapo en de Sovjet-KGB die in de jaren 30 en 40 miljoenen mensen bespiedden en bestraften.

Maar ook de VS hebben tal van burgers aangeklaagd op basis van anonieme klachten zoals tijdens de periode van Joseph McCarthy. Ook vandaag wordt anoniem klikken (whistle blowing) in de VS aangemoedigd. Wie iemand aangeeft vanwege fiscale of sociale fraude kan er rekenen op een bonus van 30 procent van het bedrag dat door de betrokken diensten wordt achterhaald en gerecupereerd.

Volkstribunaal

Is dat de samenleving waarin we morgen willen leven? Want besef dat er naast de enkele juiste tips ook tal van nepverhalen zitten. En die kunnen levens ruïneren.

Neem het geval van het oud-parlementslid Lord Alistair McAlpine die in 2012 in Engeland beschuldigd werd van pedofilie. Het nieuws verspreidde zich razendsnel na een anonieme klacht en zijn reputatie werd verwoest. Toch had hij met de hele zaak niets te maken. Het ging om een naamgenoot.

Of neem de affaire van de BMW-bestuurder die gefilmd werd op Facebook en publiekelijk aan de galg werd gepraat. Het zorgde ervoor dat een compleet onschuldige juwelier ten onrechte werd beschuldigd omdat de betrokken wagen voor zijn deur stond.

De sociale media vormen een soort van middeleeuws volkstribunaal waarin men vermoedelijke daders zo snel mogelijk wil onthoofden, terwijl men onwetend is over de juiste feiten.

Willekeur

Kliklijnen zijn gevaarlijk en vaak immoreel, net zoals het afluisteren door de overheid van burgers, zoals blootgelegd door NSA-klokkenluider Edward Snowden, in de meeste gevallen moreel laakbaar is. Kliklijnen geven de indruk dat ze zorgen voor meer veiligheid en gerechtigheid, maar leiden juist tot meer wantrouwen en betwistbare beschuldigingen.

De verlichtingsfilosoof Cesare Beccaria die 250 jaar geleden zijn boek Dei delitti e delle pene (Over misdrijven en straffen) schreef, wees erop dat 'anonieme beschuldigingen' onaanvaardbaar zijn. Ze ontwrichten ons rechtssysteem, ze leiden tot willekeur, en vooral, ze stimuleren persoonlijke afrekeningen. Niet de burger moet medeburgers sanctioneren, wel de vertegenwoordigers van de overheid zoals politiemensen en rechters.