'De spaarder betaalt de crisis'

Met De Morgen-columnist Pascal Paepen gaat alles prima sinds hij vorig jaar zijn job van bankier in London City inruilde voor een baan als lesgever over banken en beurs aan Vlaamse hogescholen. Hij is blij dat hij een punt heeft kunnen zetten achter het hectische leven in de Britse hoofdstad.

"Ik functioneer weer zonder Blackberry. En ik moet niet langer vrezen dat ik uit vakantie wordt teruggeroepen voor het afsluiten van een of andere deal. Vakantie is tegenwoordig vakantie en dat bevalt me enorm", vertelt hij in brasserie De Onthaasting in zijn nieuwe thuishaven Mol.

Toch is Paepen geen stilzitter. Naast zijn schoolse activiteiten heeft hij nog zijn dagelijkse bijdrage over economie op Radio1 en is hij een veel gevraagde gastspreker. Gemiddeld twee keer per week gaat hij de boer op om uitleg te geven over de economie. "Er is veel onzekerheid. De mensen zijn meer dan ooit bezig met de vraag: wat gebeurt er met mijn geld? Hoe komt het dat de rente, de intrest die je op je geld krijgt, zo laag staat, en wanneer gaat dat veranderen?"

Vertelt u het maar. Waarom brengt geld op een spaarboekjes nauwelijks wat op?

"Centrale banken hebben het geld zo goed als gratis gemaakt. Op die manier hopen ze de economie nieuwe impulsen te geven. Het gevolg is dat de 246 miljard euro op Belgische spaarrekeningen niks meer opbrengt. Dat is erg."

Hoe komt het dat er desondanks een recordbedrag op spaarboekjes staat?

"Met die lage rente zou je mogen verwachten dat mensen minder gaan sparen. Maar het omgekeerde is waar. Als ze met pensioen gaan, wil iedereen een beetje rentenieren. Als de rente-inkomsten van het spaarboekje dalen, gaan mensen dus meer sparen; zo hopen ze toch nog voldoende inkomsten te realiseren."

De hoogste rente krijg je vandaag bij kleine banken. Moeten we onze centen daar parkeren?

"Je moet zeer goed oppassen. Sommige banken bieden een hogere rente omdat ze minder kosten maken. Dat geldt voor een aantal onlinebanken. Maar andere banken zitten in de problemen en proberen met een hogere rente klanten te lokken. Als klant ben je beter af met een bank die een wat lagere rente biedt, maar die voldoende kredietwaardig is. Denk maar aan de IJslandse Kaupthingbank. Die bood in 2008 ook een hoge rente. Heel veel mensen hebben toen geld overgeschreven naar die bank en kwamen in de problemen toen ze omviel.

"Ook vandaag zijn er banken met een lage kredietwaardigheid. Neen, ik noem geen namen. De overheid publiceert via de website Wikifin lijstjes van banken met de hoogste rente. Dat is redelijk decadent. Op die manier maakt ze reclame voor banken die dat niet verdienen. Als probleembanken omvallen, is de overheid verplicht ze te redden. Dat is redelijk problematisch."

Is er een alternatief?

"Je moet je centen zoveel mogelijk spreiden. Koop een mix van obligaties en aandelen, zodat je niet wakker hoeft te liggen als het ergens misgaat. Het is duidelijk dat Belgen te weinig beleggen. Sinds 2009 zijn de beurzen aan het stijgen, maar daar hebben we te weinig van geprofiteerd. We zijn te voorzichtig."

Er geldt een fiscale vrijstelling voor spaarboekjes. Is het niet beter dat die verdwijnt, zodat mensen worden aangemoedigd om hun geld meer te spreiden?

"Ja. Bied de mogelijkheid om de vrijstelling ook voor aandelen en obligaties te gebruiken. Of verschuif het fiscale voordeel naar het pensioensparen, zodat mensen op die manier een grotere pensioenreserve kunnen opbouwen.

"Nu komen almaar meer mensen in de problemen. Vooral zelfstandigen met een laag pensioen. Die hebben vaak te weinig reserve om een rusthuis te betalen. Omdat de rente laag is, zijn ze verplicht hun kapitaal op te souperen. Dat zijn drama's. Gelukkig hebben de meesten een huis dat ze kunnen verhuren, maar vaak komen ze nog niet rond."

De financiële crisis zorgt voor sociale drama's?

"Ja, dat beseffen we nog te weinig. We zien van de armoede weinig. Die zit achter de voordeur. Mensen proberen te verbergen dat ze in financiële nood zitten.

"In Engeland zie je beter dan bij ons hoe de crisis toeslaat. Traditioneel had je in Engeland een hoge rente van 8 à 10 procent. Gepensioneerden rekenen op die rente om met hun spaarcenten te rentenieren. Op die manier komen ze rond, want vaak bedraagt een Engels pensioen niet meer dan 100 euro per week. Door de lage rente lukt hen dat niet meer. De mensen die braafjes hun hele leven lang gespaard hebben, zijn nu de klos. Zij betalen de crisis en worden op het einde van hun leven weggedreven uit hun huurwoning. Ik heb dat zien gebeuren in Londen. Ik woonde in Bethnal Green, vroeger een arme, nu een hippe buurt. Het laatste jaar dat ik er was, steeg de huur met 17 procent. Dat is fataal voor renteniers zonder eigen woning.

"Omgekeerd zie je dat wie met vastgoed heeft gespeculeerd daar beter van is geworden en nu profiteert van de hoge huurinkomsten."

Zie je dat fenomeen ook in België?

"Ik denk spontaan aan Leuven. Die stad is heel duur geworden. Jonge Leuvenaars die in eigen stad een woning willen kopen, kunnen dat vaak niet meer. Ze wijken dan vaak uit naar Korbeek-Lo, maar dat is toch niet hetzelfde."

Loont het nog om vastgoed te kopen?

"Een eigen huis blijft het beste pensioen. Wie huurt, moet altijd schrik hebben dat hij vroeg of laat uit zijn huis wordt gezet. Het valt te verwachten dat de vastgoedprijzen gaan dalen. De aanpassing van de woonbonus zet de huizenprijzen onder druk. Maar zelfs al gaan de prijzen met 10 procent naar omlaag, dan nog doe je een goede zaak. Met een eigen huis verwerf je zekerheid voor je oude dag. Driekwart van de Belgen heeft een eigen huis. Het helpt ons om de crisis te verteren."

Welke aandelen prijst u aan?

"Er is niks mis met een aandeel van een goed Duits bedrijf - kijk maar naar BMW of Audi. Die Duitsers weten hoe ze in tijden van crisis auto's moeten verkopen. Peugeot zou ik daarentegen niet kopen."

En Twitter? Moeten we na de succesvolle beursintroductie geen spijt hebben dat we dat aandeel niet hebben gekocht.

"Ik heb grote vragen bij het succes van bedrijven zoals Twitter, Facebook en Groupon. Als morgen iemand met een nieuw idee komt, dan is die hype weer over. De socialemediabedrijven verdienen geld met de informatie die ze van gebruikers krijgen. Als Europa morgen een wet goedkeurt ter bescherming van die informatie, is hun businessmodel niet veel meer waard. Hoe gaan die bedrijven dan nog geld verdienen? Ik zie weinig gebruikers bereid om te betalen voor Facebook."

Er is vandaag veel te doen over de bitcoin. Loont het om te beleggen in virtuele munten?

"Ik krijg daar veel vragen over. Die virtuele munten zijn heel gevaarlijk. Die bitcoins zijn de nieuwe tulpenbollen (Paepen verwijst naar de speculatie met tulpenbollen in Holland in 17de eeuw, JCS).

"De interesse voor bitcoins is wel begrijpelijk. Vele mensen zijn hebzuchtig. Als de koers stijgt van 15 dollar naar 450 en vervolgens 650 dollar, willen ze daar hun graantje van meepikken. Op hun spaarrekening krijgen ze maar een half procent rente, terwijl ze met bitcoins honderden procenten per week kunnen nemen.

"Wie wil beleggen in bitcoins beperkt zijn investering beter tot 1 procent van zijn vermogen. Als de boel ontploft, gaat maar een beetje geld verloren. Dat is geen drama. Misschien stijgt de koers van de bitcoin nog naar 1.000 dollar, maar vroeg of laat ontploft deze zeepbel. Ik kan daar niet genoeg voor waarschuwen."

Hoe lang blijft de rente nog laag?

"Dat kan nog een lange tijd duren. Ik zie niet meteen een opstoot van inflatie, een klimaat van stijgende prijzen."

Inflatie is de smeerolie van de economie? Terecht?

"Ja, en we hebben momenteel wat te weinig inflatie. We moeten echter vooral bang zijn voor deflatie, een klimaat van dalende prijzen dat de economie ontwricht. De Europese Centrale Bank probeert de deflatie te bestrijden door de rente sterk te laten zakken. Ze leent geld uit voor een tarief tussen nul en een kwart procent. Ze overweegt zelfs de rente onder nul te laten zakken. Dat is nog nooit eerder gezien."

Wordt de economie daar beter van?

"Ik denk het niet. We weten niet goed wat we moeten doen. Banken moeten veiliger worden. Maar ondertussen zet de centrale bank met haar gratisgeldbeleid de commerciële banken ertoe aan om meer kredieten te verstrekken en dus meer risico's te nemen. Wat als die kredieten in handen komen van bedrijven of particulieren die het geld niet kunnen terugbetalen? Met de huidige lage rente is de verleiding groot om geld te lenen en ermee te speculeren. Dan krijg je opnieuw zware problemen, zelfs al knip je straks zakenbanken los van spaarbanken."

De overheid biedt een garantie van 100.000 euro per persoon en per bank. Is het geld van de mensen nog veilig?

"Die 100.000 euro is er niet en zal er ook nooit zijn. Waar zou de overheid het geld immers vandaan halen? Die garantie is alleen goed om het vertrouwen wat op te vijzelen."

Die garantie is dus niks waard?

"Wat is een briefje van 50 of 100 euro waard? Zolang iedereen ervan uit gaat dat je daar van alles mee kunt kopen, is er niks aan de hand. Maar de dag dat de mensen daar geen geloof aan hechten, is er wel een probleem.

"Vandaar dat de overheid er alles aan zal doen om te vermijden dat banken omvallen. We hebben gezien welke desastreuze gevolgen de val van een relatief kleine zakenbank als Lehman Brothers heeft gehad. We stonden in het najaar 2008 dicht bij een implosie van het financiële systeem. Weinig mensen beseffen dat. Je mag er niet aan denken wat er gebeurt als grote banken omvallen.

"Het was terecht dat de centrale banken in 2008 massaal veel geld in het financiële systeem hebben gepompt om een implosie te voorkomen. Maar dat vandaag herhalen, is fout. Een crisis los je niet op met gratis geld."

Praat u niet te veel als bankier?

"Mijn mening is vandaag niet anders dan toen ik nog actief was in Londen. Het is onterecht om de crisis alleen in de schoenen van de banken te schuiven. De centrale banken en de toezichthouders zijn mee schuldig. En ook de consument draagt een grote verantwoordelijkheid. Het is toch niet omdat de banken gratis geld aanbieden dat de consument verplicht is om dat op te nemen."

Vroeger kon de consument vertrouwen op zijn bankier. Nu niet meer.

"Die stelling heb ik altijd gerelativeerd. Je mag nooit iemand blindelings vertrouwen, ook je bankier niet. Gezonde achterdocht is altijd nodig. Fouten en fraude mogen dan al niet zo vaak voorkomen, mensen zijn maar mensen. Er is nooit een periode geweest dat je 100 procent vertrouwen mocht hebben in je bankier. Ook vroeger niet."