Het strijdplan voor de euro

De komende dagen

De financiële markten zullen maandag meteen reageren op de verkiezingsuitslag in Griekenland. Grote winst van het links-radicale Syriza kan de europessimisten aanvuren, wat Spanje en Italië onder druk zet en de beurzen in onzekerheid stort. Bij hoge nood kan de Europese Centrale Bank (ECB), bijvoorbeeld met gerichte aankopen van staatspapier, de druk op de zuiderse eurolanden verlichten.

Als het echt uit de hand loopt, zullen de centrale banken van de grote landen, die maandag en dinsdag bijeenkomen op de G20-top in Mexico, wellicht gecoördineerd tussenkomen op de financiële markten. De Britse regering en de Bank of England kondigden aan de Britse banken te zullen helpen in de eurostorm, wellicht in de hoop dat die aankondiging de markten zal kalmeren.

"De markten zullen winst van Nieuwe Democratie zeker beter ontvangen, maar het hoeft geen ramp te zijn als Syriza zou winnen", zegt hoofdeconoom Peter Vanden Houte van ING België. "Zij zijn de outsiders die het systeem wil veranderen, terwijl Nieuwe Democratie en het socialistische Pasok toch partijen zijn die er erg mee vergroeid zijn. Anderzijds pleit Syriza wel voor oplossingen, zoals nationaliseringen, die lijnrecht ingaan tegen de aanbevelingen van de trojka (de experten van het IMF, de ECB en de Europese Commissie)."

Italiaans premier Mario Monti neemt het zekere voor het onzekere en doet meteen drie staatsbedrijven van de hand, waarmee Rome zowat 10 miljard euro wil incasseren.

De komende weken

Naast Griekenland is Spanje de brandhaard die de regeringsleiders tegen de Europese top van 28 en 29 juni onder controle hopen te krijgen. Anders kunnen ook Cyprus en - vooral - zwaargewicht Italië vuur vatten. Tegen de top moet het permanente Europese noodfonds ESM - met 500 miljard euro leencapaciteit - in de startblokken staan. Het Duitse parlement zal het ESM naar verwachting op 29 juni ratificeren.

De Griekse staat draait voorlopig op het eerste steunpakket (lente 2010) van 110 miljard euro en heeft het tweede pakket van 130 miljard euro dringend nodig. Maar de trojka geeft dat pas vrij als Athene zich engageert tot het opgelegde bezuinigingsprogramma. "Als er tegen de Europese top een Griekse regering is, zal die een versoepeling van de voorwaarden vragen, wat ook de samenstelling is van die regering", verwacht Vanden Houte. Zwaait Syriza de plak, dan dreigen die onderhandelingen met Europa wel op een bikkelhard pokerspel tegen de klok uit te draaien. Lokale media berichten dat Griekenland de lonen van het overheidspersoneel en de pensioenen tot 20 juli kan betalen.

De recente Spaanse bankenredding rammelt nog aan alle kanten: er is onduidelijkheid over het uiteindelijke bedrag en over welk Europees noodfonds de rekening zal betalen. Dat halfslachtige werk maakt beleggers nerveus. Het IMF en twee onafhankelijke consultancybureaus berekenen nog hoeveel de Spaanse banken precies nodig hebben. Tegen de Europese top wordt mogelijk duidelijk welke rol het nieuwbakken ESM in de reddingsactie zal spelen.

De komende maanden

Zelfs als de beleidsmakers erin slagen de voorgaande problemen op te lossen, dan is de kous nog lang niet af. Een nieuwe schuldkwijtschelding voor Griekenland lijkt onvermijdelijk, want de vorige twee zijn onvoldoende om de schuldenberg onder controle te krijgen. "Mogelijk komt de nieuwe schuldherschikking er in 2013", denkt Vanden Houte. "Bij de voorgaande deden alleen de private schuldeisers mee, maar nu zullen de officiële schuldeisers ook een 'geste' moeten doen."

Concreet: de kans is groot dat België, net als de andere eurolanden, een deel van zijn bilaterale lening aan Griekenland zal moeten kwijtschelden. De vraag rijst wel of daar in pakweg Duitsland of Nederland voldoende politiek draagvlak voor is.

Vanden Houte: "Het is kiezen tussen de pest en de cholera. Want als de schuldkwijtschelding er niet komt, dan is een Griekse exit uit de eurozone onvermijdelijk. Maar dan verliezen de eurolanden wellicht toch nog een deel van hun geld."

Ook de Spaanse zorgen zijn niet weg. "Als de recessie blijft aanhouden, kan de Spaanse regering opnieuw in de problemen komen", waarschuwen de analisten van Petercam. "De recente reddingsoperatie verandert niets aan de structurele problemen: de toenemende werkloosheid, de schulden van de gezinnen, de concurrentiekracht en de financiële toestand bij de regionale overheden."

De eurozone moet er op hopen dat de Spaanse problemen niet escaleren, want niemand weet hoe een volwaardige 'bailout' van de Spaanse staat geregeld kan worden.

De kans is groot dat ECB-voorzitter Mario Draghi weer brandweerman zal moeten spelen. De ECB kan haar richtinggevende basisrente, momenteel 1 procent, verlagen tot 0,75 procent, om de economische groei aan te zwengelen. Vanden Houte: "Maar zoals Draghi zegt: de ECB kan een pijnstiller geven, maar dat geneest de ziekte niet."

De komende jaren

Wanneer komt er een fundamentele oplossing? De 'bankenunie' wordt de eerste stap, zo liet Europees president Herman Van Rompuy recent weten. Daarbij worden de zicht- en spaarrekeningen van de gezinnen niet meer per lidstaat, maar door de hele eurozone gegarandeerd. Europa zou ook het toezicht op de banken volledig naar zich toe trekken. "Een bankenunie zou de destructieve wisselwerking tussen individuele landen en banken breken", zegt Vanden Houte.

Stap twee is ook het economische en begrotingsbeleid naar het Europese niveau tillen. "De enige weg voorwaarts is de weg van verdere Europese integratie", zegt Van Rompuy. De zwaarste uitdaging vormen wellicht de grote verschillen in concurrentiekracht tussen sterke en zwakke eurolanden. Zolang die kloof blijft bestaan, blijft de eurozone onder hoogspanning staan.

"Pas als de economische integratie er is, kunnen we praten over een collectivisering van de staatsschulden", klinkt het in Berlijn, tot ergernis van Parijs. Frankrijk dringt aan op het sneller gezamenlijk uitgeven van schulden, bijvoorbeeld via euro-obligaties, maar stuit op een duidelijk Duits 'nein'.