Sire, hij mag proberen

Zondag 25 mei leverde enkele duidelijke winnaars en verliezers op, maar vooral veel onduidelijkheid over de formatie.

Aan de kant van de verliezers: LDD, PVDA+ en vooral het VB. Zijn stok achter de deur werd een sleutel: de afstraffing van het VB zet het democratisch spel open. Er zijn verschillende meerderheidscombinaties mogelijk. Ook sp.a is een verliezer. Na een old school links-rechtsstrijd, waarbij N-VA de Vlaamse kameraden de mogelijkheid gaf om zich stevig te profileren, stelt sp.a teleur. Niet verder verliezen was er al het nieuwe winnen, maar sp.a is nu de enige democratische partij die zowel Vlaams als federaal stemmen verliest. Maar ook sp.a wil niet als verliezer bekend staan: zoals alle anderen wil ze regeren. Niemand heeft zin in die ontzaglijk lange vijf jaar oppositie. Dat alleen al verklaart waarom er zondag geen verliezers waren bij wie voor regeren in aanmerking komt.

Aan de overkant staan een indrukwekkende en een gewone winnaar: N-VA en Groen. De overwinning van N-VA is nog groter dan in 2010, maar niemand leek onder de indruk. Geen seconde klonk 'nooit zonder N-VA'. Meer nog, al voor het eerste voorzittersdebat was duidelijk dat de anderen zich ferm zouden opstellen. Dat was niet enkel perceptiemanagement, om de onderhandelingspositie te versterken. Voor CD&V en Open Vld is er ook een uiterst bescheiden objectieve reden toe.

Kingmaker

De voornaamste conclusie van 25 mei is dat ondanks de zeer straffe overwinning van N-VA, CD&V - zoals voordien werd gezegd - de kingmaker blijft. Of N-VA in een regering raakt, valt nog te bezien. Dat geldt trouwens ook voor die andere winnaar: het ziet er niet naar uit dat Groen in een regering komt, uiteraard niet mét N-VA maar ook zonder N-VA is ze overbodig. CD&V is - in tegenstelling tot N-VA - incontournable. Ze ligt in de positie die haar voor de verkiezingen stemmen kostte, maar na de verkiezingen veel macht oplevert: in het midden. CD&V kan wel verschillende kanten uit. Peeters & co. kunnen N-VA rustig laten antwoorden op hun vraag wat N-VA hen te bieden heeft. De N-VA zal water in de wijn moeten doen, om de indruk te vermijden dat ze wegens radicale onverzettelijkheid een onmogelijke regeringspartner is. Als dat antwoord tegenvalt, is CD&V in een tripartite de grootste. Een formule die ook federaal en over de taalgrens kan.

Maar regeren zonder N-VA kan uiteraard niet meteen: de winnaar moet eerst de tijd gegeven worden om te proberen. Wanneer luid genoeg zal klinken dat die tijd op is, valt moeilijk te voorspellen. Wellicht tegen de zomervakantie, zodat een Septemberverklaring nog in september kan.

Ook Open Vld zit in een sterke positie, vooral om federale redenen. Dat alle formaties aan elkaar gekoppeld zijn, was op de verkiezingsavond al duidelijk. CD&V zal Vlaams niet tekenen zolang niet duidelijk is wat er federaal gebeurt. Open Vld is voor N-VA de link naar MR, die met cdH nodig is in een N-VA-roomsblauwe regering. Alleen zo raakt N-VA in een federale regering, en dus ook in de Vlaamse, en alleen zo kan N-VA forse sociaaleconomische hervormingen afspreken die het gebrek aan confederalisme moet compenseren. Op het partijcongres dat over de federale regeringsdeelname beslist, moet twee derde van de N-VA-leden overtuigd worden. Als die 'show me the confederalism' roepen en De Wever niet overtuigend kan antwoorden met institutionele hervormingen, zal hij dat met sociaaleconomische moeten doen. In een regering met de PS worden beide zeer moeilijk, in één zonder de PS is dat laatste niet uitgesloten. Maar daarover zal ook cdH moeten oordelen.

President van Vlaanderen

De PS verloor maar hield veel beter stand dan verwacht, ze zette zich meteen in de overwinningsstoel om zo de formaties te leiden. Heel snel klonk luid dat de socialisten de grootste familie zijn, een duidelijke sollicitatie ten paleize om federaal aan het roer te komen. De Wever kan niet anders dan hopen dat hij of de MR daar mag staan. Als N-VA niet via MR federaal mee kan, wordt ook de Vlaamse formatie misschien onzeker. CD&V wil niet federaal zónder en Vlaams mét N-VA besturen. En wat als PS aan MR en cdH deelname aan de Waalse regering verzekert, in ruil voor een federale regering met de PS? Is een broze MR-cdH-as daartegen bestand? Helt het cdH meer naar links of naar rechts?

Het startschot voor de snelheidswedstrijd formeren is gegeven. De president van Vlaanderen kan er meteen aan beginnen, maar De Wever heeft geen vat op twee andere races die zijn finish zullen bepalen. De federale is in handen van de koning van België, de Franstalige blijft bij de keizer van het Zuiden. Wie eerst klaar is, duwt aan het stuur van wie nog bezig is. Zowel PS als N-VA willen federaal aan zet, de koning kan daar moeilijk meteen tussen kiezen. Dat temporiseert de federale formatie. Ook kiezen voor MR is voor de vorst geen evidentie.

Voor N-VA is het probleem dat de uitkomst in federaal en Franstalig België haar Vlaamse gesprekspartners niet slecht zal uitkomen. Een regering met of zonder de PS, het is voor CD&V en Open Vld geen halszaak. Terwijl het voor N-VA een wereld van verschil is, een die zelfs tot aan het Martelarenplein raakt.

Dat lijkt op een remake van de formatie van 2010. Op naar een nieuw wereldrecord? Neen. Want er is nu een grote interne druk. Het is niet wachten op de Europese Commissie of ratingbureaus, het komt er nu op aan om snel te gaan. Of beter, de anderen voor te zijn.