De dunne grens tussen INSPIRATIE & PLAGIAAT

Sir Alistair Knotte Koch heet ie, de documentairemaker die met zijn beste Oxbridge-Engels mensen observeert voor een rubriek in Iedereen beroemd. Zo trok hij vorige week naar een supermarkt, het jachtgebied waar de Homo Flandriens zijn etensvoorraad inslaat. Klinkt bekend, vond Koen De Poorter, Woestijnvisser en een van de vier Neveneffecten. Elf jaar geleden maakten ze voor hun tv-reeks ook al Het leven van de Kommomaan, een natuurdocumentaire over de mens en zijn voornaamste belager, de Homo Marginalis. "Zoek de 0,10 verschillen tussen Iedereen bijt hond en Neveneffectens Homo Marginalis", schreef hij op Facebook.

Iedereen beroemd als copycat dus? Het programma ligt bij Woestijnvis nog steeds gevoelig omdat het als een doorslagje van Man bijt hond gezien wordt - daarom ook heeft De Poorter het over Iedereen bijt hond -, en vier jaar geleden waren er al beschuldigingen dat het rubrieken had gebruikt die nog op de redactie van Man bijt hond getest waren. Maar dat het Eén-programma zich nu zou baseren op werk van de Neveneffecten, vindt Stijn Van der Stockt, die Sir Alistair bedacht en speelt, van de pot gerukt.

"Ik loop al lang met dat idee rond. Met De Raaskalderij (de satirische website die Van Der Stockt met enkele vrienden maakt, JDB) wilden we Wild Wallonia maken, een docureeks over de Waal en zijn gebruiken. Voor Iedereen beroemd hebben we daar de Homo Flandriens van gemaakt. Maar de verschillen met de Neveneffecten zijn erg groot: zij hebben alles gescript in een fictiereeks met een cast; wij tonen echte mensen, in de echte wereld, en gieten daar onze absurde saus over. Zij behandelen de mens als diersoort, terwijl wij voor de cultureel-antropologische benadering gekozen hebben en de mens an sich observeren. Dat is een heel andere metafoor."

Hoe origineel kun je nog zijn?

Koen De Poorter heeft wegens druk bezig met De ideale wereld geen tijd om het er verder over te hebben. Maar zijn reactie roept wel de vraag op: hoe origineel kun je als tv-maker nog zijn? Is alles al niet eens gedaan? Het verwijt dat tv-makers met het programma van een ander aan de haal gaan klinkt in ieder geval vaker. Jeroen Pauw beschuldigde de VRT vorig jaar nog van plagiaat omdat hij ook een programma had waarin het met bekende mensen terugblikte op de voorbije vijf jaar. En enkele weken geleden vond Kroost-maker Eric Goens het "een fijne vaststelling dat mijn idee nu gekopieerd zal worden door Luk Alloo". Alloo volgde ook enkele BV's voor Alloo bij.

Tv-makers die denken het warm water uitgevonden te hebben, denken beter eens goed na, vindt ook Eddie Gregoor, de man achter programma's als Plat Préféré, Wauters vs. Waes en Nicholas. "Als tv-maker denken we altijd dat de bron onuitputtelijk is, maar dat is niet zo. Hoeveel grote, echt goede ideeën kun je bedenken? Als je er vier of vijf in je leven hebt, heb je al heel goed gewerkt. Je kunt niet altijd origineel zijn."

Als tv-maker word je bijna onvermijdelijk beïnvloed door alles wat je al gezien of gelezen hebt, zei Jan Eelen onlangs in Mosselen om half twee, de podcast van Xander De Rycke. "Bij In de gloria kan ik zo zeggen wat een sketch van The Fast Show is waar ik verbouwingen aan gedaan heb. Dat is ook creatief, hoe goed je kunt verstoppen waar iets vandaan komt. Vaak door er zo hard over na te denken of eraan te verbouwen, krijg je toch iets nieuws. Als je ze naast elkaar legt, kun je het misschien zien, maar ik vind dat ook niet erg."

"Een tv-maker die zegt dat hij nog nooit iets gepikt heeft, is een leugenaar", stelt Eddie Gregoor. "Meer zelfs: je kunt maar beter goed pikken dan slecht origineel zijn. Maar als je een idee pikt, moet je er wel iets mee doen. Je mag niet zomaar klakkeloos kopiëren. Nirvana heeft ook goed naar Killing Joke geluisterd en een riff uit 'Eighties' gebruikt in 'Come as you are'. Je kunt er dus ook iets beters van maken. The Fast Show heeft in Engeland ook nooit de status gehad die In de gloria hier heeft."

Dezelfde moppen

Dat aan de slag gaan met een idee is ook een juridische vereiste: een idee is niet auteursrechtelijk beschermd. Ideeën kun je dus zonder problemen pikken, maar dan moet je die wel verder op je eigen manier invullen. Gregoor legt nog een extra beperking op: creatief met andermans ideeën aan de slag gaan doe je best alleen met buitenlandse voorbeelden. "Ik heb in het buitenland het succes gezien van de goochelaars, en dat moet je dan zien te vertalen naar hier. Maar ik zou dat nooit doen met iets binnenlands. Daarvoor zijn we te klein en word je direct afgestraft."

En als toch dezelfde moppen of ideeën worden gebruikt, is het soms gewoon stom toeval, zegt Stijn Van der Stockt. "Een paar jaar geleden heb ik eens een mail naar De ideale wereld gestuurd omdat ze drie moppen hadden die vlak daarvoor op De Raaskalderij stonden. Jonas Geirnaert en Jan Eelen hebben met de hand op het hart geantwoord dat zij de moppen zelf bedacht hebben. En eigenlijk geloof ik dat. Een alleenrecht op een idee heb je niet. Soms hangt iets gewoon in de lucht. We zijn een klein land met veel creatieve mensen. Dan is het onvermijdelijk dat soms dezelfde moppen gemaakt worden."