Laatste spurt naar sluiting

Voor president Obama is het een race van olympische allure: voor zijn vertrek uit het Witte Huis wil hij de omstreden Amerikaanse gevangenis van Guantánamo Bay gesloten hebben. Maandag maakte het Pentagon bekend dat er vijftien gevangenen zijn overgedragen aan de Verenigde Arabische Emiraten.

Daarmee is het aantal gedetineerden gedaald tot 61. De nul komt in zicht, maar of Obama die gaat halen, is de vraag. Hij heeft nog vijf maanden.

Het gevangenenkamp op Cuba had allang dicht moeten zijn. Het was een van Obama's belangrijkste verkiezingsbeloften. Op een van zijn eerste dagen als president, in januari 2009, gelastte hij de sluiting van het kamp. Maar het Congres nam, met steun uit beide partijen, een wet aan die verbood dat de gevangenen zouden worden overgebracht naar het vasteland van de VS.

Obama heeft vervolgens geprobeerd om zo veel mogelijk gedetineerden over te dragen aan derde landen. Een praktijk waarmee al was begonnen door zijn voorganger George W. Bush. Slowakije, Georgië, Koeweit, Saudi-Arabië en Uruguay behoorden tot de landen die gevangenen opnamen. Met het vertrek van twaalf Jemenieten en drie Afghanen naar de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) staat de teller nu dus op 61. Bij het begin van het presidentschap van Obama zaten er nog 242 terreurverdachten in Guantánamo.

Harde kern

De president heeft vooruitgang geboekt, maar net zoals bij het aanleggen van een dijk is de stroming bij het dichten van het laatste gat het sterkst. Er komen op dit moment nog twintig man in aanmerking voor een vertrek naar een derde land. Dan blijven er veertig gedetineerden over, de 'harde kern', bestaande uit verdachten in afwachting van een proces of die te gevaarlijk worden geacht om te worden vrijgelaten.

Obama's hoop was dat als het aantal gevangenen sterk zou zijn geslonken, het Congres ertoe bewogen kon worden de wet in te trekken die verbiedt gedetineerden over te plaatsen naar gevangenissen in Amerika zelf. Guantánamo zou dan kunnen worden gesloten. Maar er lijkt nog weinig zicht op een handreiking vanuit het Congres.

Sommige Republikeinen zouden zelfs nog een stap verder willen gaan en ook de overdracht van gevangenen aan derde landen willen verbieden. Zij zeggen niet te willen gokken met Amerika's veiligheid, ook al worden gedetineerden alleen vrijgelaten als de minister van Defensie heeft vastgesteld dat ze geen groot gevaar voor de nationale veiligheid vormen. De Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump wil dat Guantánamo openblijft.

Het gevangenkamp werd na de aanslagen van 11 september een gevangenis voor terreurverdachten. In totaal hebben er bijna 800 man vastgezeten. Zij werden ernaartoe gebracht om te worden verhoord of berecht of om voor onbepaalde tijd te worden vastgehouden in het geval ze als extreem gevaarlijk werden beschouwd. De gevangenis werd wereldwijd een symbool van wat gezien werd als overreactie op '9/11' door het Amerika van Bush. Verdachten zaten vast zonder uitzicht op proces of werden berecht door militaire rechtbanken.

Veel van de Republikeinen en Democraten die zich verzetten tegen een sluiting van Guantánamo vrezen dat vrijgelaten gevangenen terugkeren naar het slagveld. Volgens de regering is dat mogelijk of zeker gebeurd bij zeven verdachten die onder Obama zijn overgedragen. Ook willen de tegenstanders niet dat de 'zware gevallen', die niet in aanmerking komen voor vrijlating, worden opgesloten in Amerikaanse gevangenissen op het vasteland.

Schier onneembaar obstakel

Het meeste verzet komt van de Republikeinen. Zij hebben de meerderheid in de Senaat en het Huis van Afgevaardigden, en vormen daarmee een schier onneembaar obstakel voor Obama's plan. Het wordt dus spannend. Als hij zijn opponenten niet weet te vermurwen, rest hem nog één mogelijkheid: het afkondigen van een presidentieel decreet, zoals hij ook in andere kwesties heeft gedaan. Ditmaal zou het een decreet moeten zijn waarin hij het verbod van het Congres bestempelt tot een inbreuk op zijn bevoegdheden als opperbevelhebber.