'Toen ik papa vertelde dat ik in een film met Brad Pitt zou acteren, zei hij alleen maar: Oh, je hebt dus een job!'

In 2004 werkte Lupita Nyong'o als productieassistente voor Ralph Fiennes. The Constant Gardener werd dan ook vlak bij haar huis in Nairobi, Kenia, geshoot. "Hij vroeg me wat ik wilde doen met mijn leven", vertelt ze. "En heel verlegen antwoordde ik dat ik ook actrice wilde worden. Hij zuchtte diep en zei: 'Lupita, je kunt alleen maar gaan acteren als je niet kunt leven zónder'. Een wijze raad," vindt Lupita nog altijd, "omdat een carrière als actrice zo onvoorspelbaar is."

Het grootste bewijs daarvan is deze rol, die haar leven volledig omgegooid heeft. Het Grote Telefoontje kwam in mei 2012, amper een paar weken voordat ze zou afstuderen aan de toneelschool. Ze mocht de rol van Patsey vertolken, een slaaf op een katoenplantage, in 12 Years a Slave. In die nieuwe film van Steve McQueen speelt ook coproducer Brad Pitt een kleine rol. Nu, 21 maanden later, werd de 30-jarige actrice voor haar prestatie beloond met een Oscarnominatie in de categorie Beste Vrouwelijke Bijrol. De film is genomineerd in maar liefst negen categorieën.

12 Years a Slave is de verfilming van de gelijknamige autobiografie van Solomon Northop, uit 1853. Het verhaal speelt zich af acht jaar voordat de Amerikaanse Burgeroorlog losbarstte en de VS verdeeld waren in 13 'slavenstaten' en 13 vrije staten. Northop (in de film briljant neergezet door de Britse acteur Chiwetel Ejiofor, die Nigeriaanse roots heeft) woont als vrije zwarte man in het noorden van de staat New York, tot hij ontvoerd wordt en gedwongen om als slaaf te werken in het zuiden. Aan het begin van de film zie je hoe Northop, gelukkig getrouwd en papa van drie, de kost verdient als violist in het onluikende, toeristische stadje Saratoga Springs. Op een kwade dag in maart 1841 ontmoet hij een paar chic geklede gentlemen van een circusgezelschap uit Washington DC. Hij laat zich overhalen om met hen in zee te gaan, en dat vieren ze door stevig in de drank te vliegen. Als Northop ontwaakt na zijn zuippartij, ligt hij vastgeketend in een donkere kelder. De arme man wordt getrakteerd op een enkeltje richting Bayou Boeuf, Louisiana, waar hij aan de slag moet op de suiker- en katoenplantages.

Wat volgt is een beklemmend verslag van elk facet van het slavenleven. Wie niet sterft door de vele afranselingen, ziektes of het verdriet (moeders worden geregeld gescheiden van hun kinderen) blijft dag na dag zwoegen, onder voortdurende fysieke en mentale mishandelingen.

Als Northup gekocht wordt door de psychotische Edwin Epps (Michael Fassbender) ontmoet hij Patsey. Northup blijft het absolute middelpunt van de film, maar Patseys verhaal is de meest hartverscheurende zijsprong. Ze is monter en lief, en gezegend met vliegensvlugge vingers. De meeste katoenplukkers halen een gemiddelde van bijna honderd kilo per dag; Patsey plukt elke dag meer dan 250 kilo. Ze vormt de twistappel tussen de gevaarlijke, wellustige Epps en zijn jaloerse vrouw (Sarah Pauson). Regelmatig wordt ze verkracht en afgeranseld door die eerste. Haar leven is voortdurend in gevaar en ze lijdt nog meer dan de andere slaven.

De prestatie van Nyong'o is opmerkelijk, omdat ze erin slaagt om ook Patseys vrolijkheid en haar onverwoestbare trots in de verf te zetten. Nyong'o: "Eén zinnetje in het boek vat heel mooi hoe Patsey in elkaar zit: 'Ze heeft een zweem van verhevenheid in haar manier van bewegen, die sterker is dan slavenarbeid, vermoeidheid of straf'." En dat maakt de waarheid - Patsey is niet méér waard dan een dier, en net zo vervangbaar - des te aangrijpender. In een bepaalde scène wordt ze volledig uitgekleed en met polsen en voeten vastgebonden aan piketten in de grond. Ze wordt bewusteloos geslagen, en dat om slechts één reden: ze wilde graag wat zeep. "Mevrouw geeft me geen zeep en ik stink zo hard dat ik moet kokhalzen", vertelt ze aan Epps. De knallende zweep maakt diepe wonden in haar huid, en in de wijdopengesperde ogen van Nyong'o zie je de horror, het verraad en het uitzichtloze lijden.

Onconventionele auditie

Als ik Nyong'o ontmoet in een hotel in Londen, ziet ze er meer uit als een Hollywoodster dan ik verwacht had. Niet alleen omdat ze omringd is door Amerikaanse PR-medewerkers, ook omdat ze prachtige pumps van Christian Louboutin draagt, en een poederroze Moschinojas met chocoladekleurige kraag. Nyong'o is klein - haar moeder verklapte onlangs dat ze in de familie vaak geplaagd werd omwille van haar gestalte - en ze heeft een zorgeloze, vrolijke uitstraling. Over Steve McQueen, die eerder al Shame en Hunger maakte, praat ze met warmte in haar stem. "Hij is een ongelofelijk inspirerende kerel, iemand die in staat is om heel kleine details bij iemand op te merken." De auditie die ze bij hem deed, voelde bijna aan als een opluchting na haar 'onconventionele' eerste auditie bij casting director Francine Maisler, eind april 2012. "Ze vroeg me om te knielen, en vervolgens riep ze me toe als een strenge sergeant. 'Speel dit stukje, ga terug, en nu opnieuw vanaf het begin!' Ik voelde me al meteen wanhopig, en daarna ging het alleen nog maar bergaf. Als ik echt heel diep ging, vroeg ze nóg eens om opnieuw te beginnen, en om nóg verder en dieper te gaan."

Whoopi achterna

Haar tweede auditie mocht ze doen bij McQueen himself. Amper een dag later belde hij haar met de boodschap dat de rol voor haar was. Op dat moment was Nyong'o weer op de campus, ze stond net op het punt om van de zon te gaan genieten. "Mijn knieën begaven het en ik ben moeten gaan zitten op het voetpad", vertelt ze lachend. "Het was totaal geschift." McQueen had blijkbaar niet lang getwijfeld: "Lupita stak er gewoon bovenuit", reageerde hij. "Al toen ik haar ontmoette, wist ik: dat is ze. Ze straalt namelijk een zekere kwetsbaarheid uit, maar ook een enorme kracht."

Nyong'o werd geboren in Mexico. Ze is de tweede van zes kinderen; de jongste is 19, de oudste 33. Haar vader, de Keniaanse politicus Peter Anyang' Nyong'o, werkte er als gastdocent politieke wetenschappen. Een jaar na Lupita's geboorte kreeg hij een job aangeboden aan de universiteit van Nairobi, en verhuisde de familie terug naar Kenia. Lupita groeide op als meisje uit de middenklasse, in een gated community in een rustige buitenwijk van de stad. "Ik ging helemaal op in mijn spel", vertelt ze over haar jeugd. "Ik was het meisje dat in de kast zat te spelen met haar Barbies." Toen ze acht of negen was, zag Lupita The Color Purple, de verfilming van het boek van Alice Walker. "Het was de eerste keer dat ik iemand zoals mezelf op het scherm zag. Whoopi Goldberg had hetzelfde haar en ze was net zo donker als ik. Toen dacht ik voor het eerst: misschien kan ik later ook actrice worden."

Maar op haar 19de koos Nyong'o een ander pad. Ze ging voor een opleiding als filmmaker aan het Hampshire College in Massachusetts. "Toen al wilde ik actrice worden, maar ik durfde het nog niet toe te geven. Films maken was mijn plan B, en dat kon ik bovendien makkelijker verkopen aan mijn omgeving." In 2009 schreef, producete en regisseerde ze In My Genes, een documentaire over de noodlijdende albino's in Kenia. Maar haar droom om te acteren, kon ze nog altijd niet loslaten. "Ik maak heel graag films. Maar ik besefte ook dat ik mezelf zou haten als ik als ik op mijn zestigste zou terugkijken op mijn leven, en zag dat ik mijn droom niet nagejaagd had."

Haar eerste acteerklus kreeg ze aangeboden toen ze op het punt stond om opnieuw naar de VS te verhuizen, voor de driejarige acteeropleiding aan The Yale School of Drama. "Een maand voor mijn vertrek zei een vriend me op een feestje: 'Ik ben op zoek naar acteurs voor Shuga, een Keniaanse tv-show. Ken jij misschien mensen?' 'Ja, ik!', antwoordde ik." Het ging om een dramaserie die zich afspeelt in de clubs en bars van Nairobi. Lupita speelde een uitbundige twintiger die niet vies is van een onenightstand.

Dat Steve McQueen haar die belangrijke rol in 12 Years a Slave aanbood nog voor ze afstudeerde, boezemde Nyong'o echter angst in. "Elke dag was ik bang dat de telefoon zou gaan en dat Steve me zou zeggen: 'Sorry meid, ik heb me vergist'." Ook de reactie van haar vader, een nuchtere, standvastige man die het niet hoog op heeft met dat grillige acteursbestaan, staat in haar geheugen gegrift. "Toen ik papa belde met het nieuws dat ik in een film met Brad Pitt zou acteren, zei hij alleen maar: 'Oh, je hebt dus een job!' Dankzij hem kon ik het wel wat relativeren. Het wás een job, en ik moest me niet laten intimideren door de grote namen met wie ik zou werken."

Zes weken voor de opnames beet Nyong'o zich vast in de research. Ze had heel veel aan het boek, waarin de achtergrond van Patsey uitgebreid geschetst wordt, want die krijg je niet mee in de film. Haar vader was een slaaf uit Guinea, en als klein meisje kwam ze in het bezit van de familie Epps. Ze werd een van hun favorietjes en mocht mee in het huis wonen, waar ze melk en koekjes te eten kreeg. Maar toen ze oud genoeg was om de seksuele interesse van Edwin Epps te wekken, vloog ze onherroepelijk naar buiten, de plantage op. Nyong'o: "Patseys verhaal draait om méér dan een meester-slaafrelatie, ze beleefde zelfs een soort vader-dochterrelatie. En door het Stockholmsyndroom was Patsey op een traumatische manier gehecht geraakt aan de mensen die haar zo veel leed berokkenden. Elke dag opnieuw voelde ze zich compleet verward - want waar was toch de liefde naartoe?"

Lupita bezocht ook het National Great Blacks in Wax Museum in Baltimore. "Het eerste wat ik zag toen ik daar binnenstapte, was een baal katoen van 250 kilo. De stapel was groter en breder dan ikzelf en op dat moment besefte ik wat voor een wonderlijke vrouw Patsey moet geweest zijn." Een van de meest choquerende dingen die ze ontdekte, was dat het in die tijd heel gewoon was om accessoires te maken van de huid van dode slaven. Die portefeuilles en tassen vormden waardevolle bezittingen. "Ik kan me geen grotere nachtmerrie inbeelden... Ik was verbaasd omdat ik nog nooit gehoord had van Solomon Northup. Op school leerden we wel over de slavernij, maar eigenlijk spendeerden de leraars meer tijd aan de Holocaust."

Lupita opperde zelf het idee om Patsey popjes te laten maken van graan, in de weinige vrije tijd die ze had. "Ik had het gevoel dat Patsey beroofd was van haar jeugd en ik zocht naar een manier om dat te laten zien in de film. Steve vond het een heel goed idee, en vervolgens heb ik geleerd hoe het moest. Ik maakte er bijna elke dag eentje. Voor Patsey was dat heel therapeutisch, een manier om zichzelf niet te verliezen. Zo was er tenminste een deeltje van haar dat haar meesters zich niet konden toe-eigenen."

Dat ze zich zo inleefde in Patsey, eiste zijn tol. "Patsey hield me uit mijn slaap. Dat deed ze al toen ik het telefoontje kreeg van Steve, en ik bleef wakker liggen tot de laatste opnames afgelopen waren."

Niet dat ze in haar rol bleef hangen tussen de opnames door. "Dan zou ik gek geworden zijn. Michael en ik hadden een ritueel voor en na de opnames. We zeiden niks tegen elkaar, maar keken in elkaars ogen en namen elkaars hand vast. Onze rollen lagen qua karakter mijlenver uit elkaar, maar als acteur hadden we elkaar nodig om in en uit de huid van ons personage te kunnen kruipen."

Een nachtje met nepwonden

Eén nacht lang voelde Nyong'o meer dan ooit aan wat Patsey doorgemaakt had. Ze ging naar bed met een heel patroon van nepwonden, kriskras over haar rug. De volgende dag zouden er een aantal 'verse' wonden bijkomen. "Ik kon alleen maar op mijn buik liggen. Het voelde verschrikkelijk ongemakkelijk. Tegelijk besefte ik dat één nachtje ongemak niks was. Mijn wonden waren tijdelijk, de hare bleven. Dat ze geen enkele keuze had, is hartverscheurend. Het enige wat ze wilde, was sterven, en zelfs dat lieten ze niet toe."

Zodra de opnames erop zaten, verhuisde Nyong'o naar Brooklyn, waar ze 'verblijft' - "Mijn echte thuis is waar mijn familie is." Ze houdt blijkbaar van koken. "Wat ik heel goed kan, is geweldige dressings voor slaatjes maken." De volgende film waarin ze te zien zal zijn, is Non-Stop, een terroristenthriller met Liam Neeson en Julianne Moore.

Toen Lupita 12 Years a Slave voor het eerst op een groot scherm zag, greep het haar bij de keel. "Het voelde als een absoluut hoogtepunt. Ik was ondersteboven omdat we ons allemaal zo hadden vastgebeten in het verhaal terwijl we die film maakten. En dat voel je echt als je de film bekijkt."

12 Years a Slave is nu te zien in de bioscoop. Op 3 maart weten we of Lupita Nyong'o met een Oscarbeeldje naar huis mag.