'Betere opvang in ruil voor seks'

"Je wordt er behandeld als een hond, soms ben je gewoon beter af op straat. Dat geldt zeker voor vrouwelijke daklozen: zowel ikzelf als andere vrouwen hebben van begeleiders van Samusocial al oneerbare voorstellen gekregen. Seks in ruil voor een wat rustiger slaapplaats, propere dekens of andere gunsten. Sommige dakloze vrouwen gaan daar ook in mee, anderen weigeren het en blijven dan maar liever op straat ronddolen. Weet u meneer: als je dakloos bent, heb je geen vrienden. En ga je al zeker geen klacht indienen tegen de organisatie die een feitelijk monopolie heeft op de nachtopvang hier." Jenny (57) leeft al tien jaar op straat, maar heeft weinig goede woorden over voor de werking van Samusocial. We ontmoeten haar op een krappe binnenplaats bij de vzw Chez Nous, een van de kleinschalige organisaties verenigd onder de paraplu van het Brussels Armoede Platform (BAP).

Aanvankelijk is ze nog wat onwennig, maar al snel gulpen de kritiek en de frustraties naar buiten. "De douches zijn smerig, het water is soms ijskoud en het is me al overkomen dat ik me moest afdrogen met een gordijn bij gebrek aan handdoeken. De hygiëne is dus ronduit ondermaats, en dat kan ook gezegd worden van het eten dat je er voorgeschoteld krijgt. Voor halfelf krijg je nooit je lakens, wat erop neerkomt dat je voor twaalf uur nooit echt aan slapen toekomt. Als je dan weet dat we met tien in een klein kamertje liggen en dat alcoholisten of drugsverslaafden zomaar tussen de andere daklozen liggen, dan hoef ik je niet te vertellen dat er van slapen doorgaans niet veel in huis komt."

(verbitterd) "Maar wie op straat leeft, heeft geen spreekrecht, zo simpel is dat. Vorig jaar was de chaos zo groot dat ik vaak zelfs geen moeite meer deed om een slaapplaats te bemachtigen. Vanaf twee uur 's middags kon je bellen om een bed te reserveren: meestal raakte ik niet eens binnen, waarna ik om halfdrie te horen kreeg dat alle plaatsen al bezet waren. Ach, ik heb het wel gehad daar."

Dikke onvoldoende

Samusocial ligt al enkele jaren stevig onder vuur. Dat had zowel te maken met de eerder chaotische organisatie als met het structurele tekort aan opvangplaatsen voor de nacht. Vorig jaar was de situatie zelfs zo schrijnend dat de federale regering bijsprong en zelf enkele honderden bedden extra regelde. In maart van dit jaar, toen de opvanghuizen opnieuw de deuren sloten, voerde het Brussels Armoede Platform zelf een bevraging uit bij enkele tientallen Brusselse daklozen. De winteropvang in de hoofdstad kreeg daarbij een dikke onvoldoende. Vooral de gebrekkige dienstverlening en hygiëne en het gebrek aan veiligheid in de nachtopvang, kregen bakken kritiek.

Klachten over seksuele intimidatie en chantage doken daarbij niet op, maar Lisa Dehaeze - die zich als groepswerker bij de vzw Chez Nous dagelijks over daklozen ontfermt - toont zich allerminst verrast. "Ik werk hier nu twee jaar, en in die periode heb ik dit soort verhalen al van minstens drie vrouwelijke daklozen gehoord. Zij zijn uiterst kwetsbaar en krijgen ook op straat al flink wat te verduren. Als ze dan ook in de nachtopvang nog eens lastig worden gevallen, naar eigen zeggen dus ook door medewerkers van Samusocial - die er zijn om hun veiligheid te waarborgen -, dan wordt het hen soms wel eens teveel in een rustig, individueel gesprek met iemand van ons."

Ook Dehaeze bevestigt dat die vrouwen uitdrukkelijk geen klacht wilden indienen, wellicht uit angst. "Vanuit mijn beroepsgeheim moet ik dat ook respecteren. Ik heb dus ook geen formele bewijzen voor deze beschuldigingen. In het algemeen denk ik dat Samusocial echt wel probeert er het beste van te maken, maar het zou hen sieren mochten ze soms iets meer open staan voor opbouwende kritiek. Zo bestaat het merendeel van de medewerkers die toezicht houden in de slaapzalen en doucheruimtes van de nachtopvang uit mensen met een OCMW-verleden, die daar worden tewerkgesteld op basis van het zogenaamde artikel 60. Wel, die mensen zijn doorgaans niet voldoende opgeleid om te werken met een uiterst kwetsbare doelgroep als daklozen." Bart Peeters, coördinator van het BAP, zit op dezelfde golflengte: "Ze doen hun best, maar het is toch merkwaardig dat er niemand van Samusocial opdaagt wanneer wij hen uitnodigen om bijvoorbeeld eens samen naar de grieven en verzuchtingen van daklozen te luisteren?"

Meteen maatregelen treffen

Wanneer we Samusocial confronteren met de beschuldigingen van seksuele intimidatie en chantage, valt men daar volledig uit de lucht. "We gaan dit onderzoeken, en als dit blijkt te kloppen, volgen er uiteraard meteen maatregelen", reageert pedagogisch verantwoordelijke Laurence Bourguignon. "Ik zal natuurlijk niet beweren dat uw getuige of de mensen van de vzw Chez Nous liegen, maar ik kan hoegenaamd niet begrijpen waarom zij ons dan niet eerder op de hoogte hebben gebracht of zich nu verstoppen achter hun beroepsgeheim. We nemen dit bijzonder ernstig, omdat dit onze reputatie natuurlijk enorme schade kan toebrengen. Zelf heb ik wel weet van twee medewerkers van ons die in september van dit jaar ontslagen zijn wegens ongepast gedrag tegenover een vrouwelijke dakloze, maar dat ging lang niet zo ver als de beschuldigingen die nu geuit worden."

Te midden van al die heisa zijn er sinds gisterenavond opnieuw 300 tijdelijke bedden opengesteld voor de nachtopvang van daklozen in de hoofdstad. "Dat aantal kan de volgende weken, als het echt koud wordt, gradueel worden opgetrokken tot maximaal 1.250 plaatsen", verduidelijkt Christophe Thillens, woordvoerder van Samusocial. "In eerste instantie trekt het Brussels Gewest hiervoor 1,1 miljoen euro uit, maar het is best mogelijk dat ook de federale regering nog extra geld vrijmaakt. Naast de al bestaande opvangcentra worden er ook nog twee extra gebouwen achter de hand gehouden in Schaarbeek en Laken, maar de exacte locatie daarvan geven we voorlopig nog niet prijs."

Thillens maakt zich overigens ook sterk dat er deze winter geen enkele dakloze in de kou zal blijven staan als het echt gaat vriezen. "Vorig jaar was dat overigens ook al zo, maar blijkbaar willen sommige mensen dat liever niet horen, en dat betreur ik. Het BAP beschuldigt ons ervan niet open te staan voor dialoog, maar dat slaat nergens op. Ik heb ook begrip voor sommige punten van kritiek vanuit die hoek, maar wij moeten nu eenmaal ook roeien met de riemen die we hebben. Ons sanitair wordt bijvoorbeeld dagelijks gekuist, maar zeven douches voor tachtig personen kunnen er nu eenmaal niet altijd even netjes blijven bijliggen. Meer bedden of meer begeleiders zijn altijd welkom, maar we moeten soms keuzes maken."

De kritiek als zou het telefonische reservatiesysteem voor de nachtopvang totaal niet functioneel zijn, raakt volgens hem kant noch wal. "Dit systeem werkt als een eerste filter, die ons toelaat de juiste mensen naar de juiste opvangplaatsen te leiden. In Frankrijk past men identiek dezelfde methodiek toe. Ons contactnummer is gratis bereikbaar met een mobiele telefoon, en we hebben elke avond ook nog eens twee mobiele ploegen op straat om mensen in nood op te sporen. We doen dus echt wel al het mogelijke."