Geen weg terug voor Birma

Robin Ramaekers benadrukt de rol van de Birmese monniken

@5 INFO Opinie:Robin Ramaekers is journalist voor Terzake op Canvas. Voor de VRT bracht hij verslag uit van de protesten in Birma

@4 DROP 2 OPINIE:Vrij van angst, zo luidt de titel van het boek dat de gevangen oppositieleidster Aung San Suu Kyi schreef in 1990. In datzelfde jaar durfde de junta het aan om, onder buitenlandse druk, democratische verkiezingen te organiseren. Het resultaat was een overweldigende meerderheid voor de partij van Aung San Suu Kyi, de National League for Democracy. De uitslag werd nooit erkend. De verkozenen verdwenen in gevangenissen en strafkampen. Aung San Suu Kyi achter de muren van haar eigen huis in Rangoon.

Vrijheid van angst. Het is een vanzelfsprekend recht dat vandaag in Birma verder weg lijkt dan ooit. De angst is opnieuw tastbaar aanwezig in de straten van Rangoon. De staatskrant The New Light of Myanmar liet dit weekend weten dat er al 2.700 mensen zijn opgepakt wegens subversieve activiteiten. De officiële cijfers weerspiegelen wellicht niet meer dan een glimp van de werkelijkheid. Je mening verkondigen was in Birma altijd al een precaire bezigheid. Je mening verkondigen op straat een halszaak.

In Vrij van angst omschrijft Aung San Suu Kyi de situatie waarin haar landgenoten zich bevinden als "water in de gesloten handen van het regime". Ze droomt in haar boek van de dag waarop al de Birmezen zich transformeren tot "kleine glassplintertjes die elk voor zich in de handen prikken van zij die proberen het volk te verpletteren".

Even leek het erop dat de dag gekomen was. Dat de Birmezen zich onder impuls van hun spirituele voorbeelden, de monniken, bevrijd hadden van hun angst. Even werd er openlijk uiting gegeven aan het onderhuidse ongenoegen dat zich zo vele jaren opstapelde. Even leek het erop dat de etterbuil ging barsten en er voor het regime geen andere weg meer zou zijn dan die van dialoog, en uiteindelijk verandering.

Vandaag zou je denken dat het regime de strijd - alweer - gewonnen heeft. Rangoon wordt bezet door het eigen leger. Op elke straathoek, aan elke tempel, overal waar je kijkt: zwaar bewapende soldaten. Er hangt een onwezenlijke sfeer. En toch lijkt het leven zijn gewone gang te gaan. De Birmezen kunnen het zich niet veroorloven om stil te staan. Er moet rijst in de kom.

De monniken die het voortouw namen in de protesten zijn opgepakt. Er doen geruchten de ronde van gruwelijke zuiveringsoperaties. Monniken worden in juten zakken gestoken en in de Irrawaddy geworpen. Honderden lichamen, dood en bijna dood, worden verbrand. De sporen van hen die hun angst overwonnen, worden definitief gewist.

Je gelooft je oren niet als buitenstaander. Maar kijk rond in Birma en je merkt al snel dat je je in een land bevindt waar elk referentiekader tekortschiet. Dit is een land, of beter een politiek systeem, dat niet meer thuis hoort in deze eeuw. Birma is een levend anachronisme, een soort van Bokrijk voor een orwelliaans geïnspireerde dictatuur. Als het niet zo diep tragisch was, zou je met heel wat dingen die je er tegenkomt smakelijk kunnen lachen.

Langs de kant van de weg staan er grote borden waarop het regime bezoekers en bevolking duidelijk maakt wat de mensen van Myanmar willen (ik switch naar de door de junta geprefereerde naam). Dat varieert van "de mensen van Myanmar wensen geen buitenlandse inmenging" tot "de mensen van Myanmar steunen hun leiders in hun pogingen om het land vooruit te stuwen". Je kunt in dit land moeilijk zeggen dat je het niet wist, als je met een afwijkende mening wordt betrapt.

Dezelfde klok luidt in de krant waarmee de Birmese junta haar bevolking informeert over de enige waarheid binnen en buiten de grenzen van het land. In The New Light of Myanmar krijg je een selectie van foto's en artikels die allemaal om ter hardst de verwezenlijkingen van het regime bewieroken. Pagina's lang wordt uit de doeken gedaan hoe de opstand het werk is van buitenlandse infiltranten, gesteund door binnenlandse communistische cellen. Het zijn de buitenlandse media die het vuur aanwakkeren. Ik citeer (in vette letters): 'Terror on the Airwaves: Don't let BBC buy you! As they are making wicked lies and slanders one after another, foreign media have become skilled in creating fabrication.' De waarheid staat in deze krant.

In 1988 waren het de studenten die in opstand kwamen tegen het systeem. Met duizenden kwamen ze op straat. Met duizenden lieten ze het leven, neergemaaid door de 'Tatmadaw' (het Birmese leger). De universiteiten werden gesloten, de overlevende leiders het land uit gejaagd of voor de rest van hun dagen in de gevangenis opgesloten. Fundamenteel veranderde er niets. Er kwamen verkiezingen. De uitslag werd genegeerd. De junta veranderde haar naam in SLORC (State Law and Order Restoration Council). En duisternis viel.

Nu, negentien jaar later, zijn het de monniken die het voortouw nemen. Een heel ander verhaal. De onaantastbare morele autoriteit van de boeddhistische monnik confronteert het regime met een veel groter probleem dan de studenten van 1988. Terwijl de generaals in 1988 met volle overtuiging konden verkondigen dat ze het land van de ondergang moesten redden door de eenheid met harde hand te herstellen, worden ze vandaag geconfronteerd met een tegenstander die ze niet kunnen demoniseren. De monniken vertegenwoordigen in Birma de hoogste morele autoriteit. Het regime haalt zelf een flink stuk van haar legitimiteit uit haar banden met het boeddhistische geloof.

En daar knelt het schoentje. Een regime kan niet énkel bestaan op basis van angst. Het moet in zekere zin in staat zijn om zichzelf ernstig te nemen, om te geloven dat ze echt de enige weg bewandelen die het land van de ondergang kan redden. Sinds de laatste opstand is er niet enkel meer internationale aandacht dan ooit voor Birma. Veel belangrijker: er is twijfel in de rangen van de generaals. Twijfel die voor onrust zorgt. Onrust en angst. Laten we ons vooral geen illusies maken. Birma zal niet van vandaag op morgen bevrijd zijn van zijn dictatuur, maar de zaden van de angst zijn gezaaid bij de machthebbers. En dat zou wel eens het begin van het einde kunnen bete- kenen.