Tandeloos maar nog goedgebekt

Michel Houellebecq heeft geen voortanden meer. Frankrijks meest gelezen schrijver cultiveerde altijd al een clochard-achtige verschijning, maar of hij de regie nog heeft over de ontluistering waaraan zijn gezicht nu ten prooi valt, weet alleen hij.

Innerlijk daarentegen lijkt hij te blaken van kracht. "Ik werk aan een nieuwe democratische grondwet", meldt hij in een interview met de kop 'Mijn project voor Frankrijk' in het meinummer van blootblad Lui. "Allereerst wil ik de directe democratie bevorderen door het parlement af te schaffen. De president van de republiek moet naar mijn mening voor het leven worden gekozen maar moet onmiddellijk kunnen worden afgezet na een eenvoudig referendum op initiatief van het volk."

Voor alle zekerheid voegt hij er nog een kleine provocatie aan toe: "Ik heb erover gesproken met Sarkozy, voor wie ik oprechte genegenheid koester."

Tot dusver hield Houellebecq zich altijd afzijdig van ieder maatschappelijk engagement of debat. Die afzijdigheid was zijn handelsmerk. En nu zou hij het fundament van de republiek willen herschrijven? Alleen Le Monde nam het zekere voor het onzekere en publiceerde een waarschuwend tegenstuk: Houellebecq schaart zich in de rangen van Le Pen, Farage en Wilders, hij beledigt de representatieve democratie. Fijn voor Houellebecq - een grap is pas geslaagd als er iemand hapt.

Serieus nu

Hetzelfde interview bevatte ook serieus nieuws. Houellebecq bevestigde een gerucht dat al een tijdje gonsde: volgend jaar zal een nieuwe roman van hem verschijnen. Als hij dan nog leeft tenminste, dacht de lezer daarbij, afgaand op zijn ingevallen wangen, holle ogen en tandeloze mond.

Ter geruststelling: Houellebecq, altijd een meester in het spelen met het beeld dat van hem bestaat, liet onlangs in Le Figaro weten: "Ik ben niet van plan binnenkort dood te gaan."

De vraag is: vinden de Fransen dat nog belangrijke informatie? Nadat hij voor zijn laatste roman eindelijk de Prix Goncourt had gekregen, leek er een zekere Houellebecq-moeheid over het land te komen. Een schouderophalen dat in de hand is gewerkt door de schrijver zelf, die op allerlei manieren uitstraalde dat hij het niet erg zou vinden om juist wel dood te gaan, of dat misschien zelfs al was.

Zijn bekroonde roman De kaart en het gebied (2010) heeft als motto deze woorden van Charles d'Orleans: 'De wereld is moe van mij en ik evenzeer van haar.' In het boek voert Houellebecq zichzelf als personage op: de Michel Houellebecq in het boek zegt dat hij eigenlijk is uitgekeken op het vertellen van verhalen, en sterft uiteindelijk een vreselijke dood. De echte Houellebecq leefde dan nog wel maar hield zich meer dan afzijdig, hij was afwezig, onbereikbaar.

Vorig jaar verscheen een dichtbundel, Configuration du dernier rivage (nog niet in het Nederlands vertaald), maar die bracht niet veel teweeg. Sommige recensies waren ronduit negatief ("De stem is nog dezelfde maar het vuur is eruit", schreef weekblad L'Express) maar wellicht nog erger was dat de meeste critici in plaats van lyrisch dodelijk welwillend waren, genre: wat kan de leeuw toch mooi brullen. Er was geen controverse, geen polemiek laat staan een mediahype zoals bij elke roman van Houellebecq.

Bovendien, waar was hij eigenlijk? Woonde hij nou in Ierland, of was het Spanje? Afgezien van de trouwe schare lezers en fans die Houellebecq al sinds Elementaire deeltjes (1998) als rolmodel en goeroe beschouwen, zouden de meeste Fransen de afgelopen jaren het antwoord schuldig hebben moeten blijven.

Maar daar gaat verandering in komen. Al is het misschien geen nieuwe grondwet, Houellebecq lijkt wel degelijk een 'project voor Frankrijk' op touw te hebben staan. Een persoonlijk project, een verzoening zou je het kunnen noemen, al kan het ook nu weer om een grap gaan. Vast staat dat Houellebecq ineens zichtbaar is op diverse fronten: meed hij vroeger de pers als de pest, nu is hij beschikbaar voor iedereen die hem hebben wil. Hij is weer in Parijs komen wonen, later dit jaar zal hij te zien zijn op het witte doek en nu al in een paar ontroerende videoclips op YouTube.

Dodenmasker

Zijn gezicht mag dan haast een dodenmasker zijn geworden, wat hij ermee zegt is juist: kijk, ik leef nog. Uit de as van de Houellebecq die stierf aan het einde van De kaart en het gebied - misantroop, onthecht, eenzaam - herrijst een nieuwe Houellebecq, wiens identiteit natuurlijk pas met zijn volgende roman geheel duidelijk zal worden, maar met contouren die nu al zichtbaar zijn.

De eerste manifestatie van die nieuwe Houellebecq vond plaats op het Filmfestival van Berlijn. Daar ging de film L'enlèvement de Michel Houellebecq in première, een fictieve invulling van de korte periode in 2011 dat de echte Michel Houellebecq niet kwam opdagen voor een promotietour door Nederland en België en enige dagen onvindbaar bleef, zelfs voor de weinigen (uitgever, agent) voor wie hij normaal wel bereikbaar was.

Speculaties over zijn lot namen al snel de wildste vormen aan, totdat Houellebecq weer opdook en een kapotte telefoon aanwees als verklaring voor alle commotie.

De grens tussen fictie en realiteit wordt opgeheven doordat Houellebecq zelf de hoofdrol speelt in wat regisseur Guillaume Nicloux een 'docudrama' noemt. Cinematografische ambities heeft Houellebecq altijd gehad, in 2008 regisseerde hij de verfilming van zijn roman Mogelijkheid van een eiland, maar het resultaat werd alom in de pan gehakt. Dat hij nu vóór in plaats van achter de camera plaatsneemt, lijkt op basis van de filmtrailer een veelbelovende verbetering.

Nog een andere film is in de maak, eveneens Frans in weerwil van de Engelse titel: NDE, Near Death Experience, van het regisseurs-duo Benoît Delepine en Gustave Kerven. Ook hierin speelt Houellebecq de hoofdrol, sterker nog, hij schijnt de enige mens in de hele film te zijn. Ook in dit geval maakt de trailer nieuwsgierig naar de rest. Beide films zullen later dit jaar te zien zijn, L'enlèvement op televisie (Arte), NDE in de bioscoop.

Rocker

De buzz rond die twee films maakte de afgelopen maanden al een einde aan de enigszins morose sfeer rond Houellebecq, maar Frankrijk werd pas echt wakker naar aanleiding van een toeval dat Houellebecq in de schoot geworpen kreeg: de in Frankrijk wereldberoemde rocker Jean-Louis Aubert had een exemplaar van Configuration du dernier rivage in handen gekregen, werd erdoor gegrepen en schreef Houellebecq met het plan om een aantal gedichten uit de bundel op muziek te zetten.

Die reageerde enthousiast. De cd Les parages du vide, Aubert chante Houellebecq verscheen in april, de rest van het jaar toert de zanger (met 58 jaar een leeftijdgenoot van Houellebecq) ermee door Frankrijk. Houelle- becqs woorden zijn eerder op muziek gezet. Zowel Iggy Pop als Carla Bruni gebruikte teksten van hem op hun platen, en langer geleden las hij zelf zijn gedichten op het prachtige album Présence humaine (met muziek van Bertrand Burgalat), maar niet eerder was de ontvangst zo enthousiast. "Dit duo brengt het Franse chanson naar een hoger plan", volgens de Nouvel Observateur. 'Houellebecq - Aubert, de mogelijkheid van een muzikaal succes', varieerde Le Figaro op een van Houellebecqs romantitels. Twitter deed de rest.

In een aantal videoclips bij de cd figureert Houellebecq in eigen persoon, verder uitgemergeld dan ooit, de haren tegen het voorhoofd geplakt en de blik van een waanzinnige in de ogen. In de clip bij het nummer (of eigenlijk: gedicht) Isolement (makkelijk te vinden op internet en het bekijken waard) buigt Aubert zich naar Houellebecq toe en geeft hem een zoentje op de wang.

In de intens dankbare glundering van Houellebecq die daarop volgt, schuilt waarschijnlijk de essentie van zijn nieuwe project: de nieuwe Houellebecq wil zich laten liefhebben door Frankrijk. Zijn oude imago van eenzame mompelaar die het gezelschap van een hond verkoos boven dat van de mensen, heeft hij afgelegd. De nieuwe Houellebecq zoekt, ook buiten zijn boeken, een plaats 'midden in de wereld'; ooit gaf hij vanuit zijn ivoren toren die ondertitel mee aan twee van zijn boeken, Platform (2001) en Lanzarote (2002), nu voegt hij de daad bij het woord.

Hond is dood

Moe van de wereld en de wereld van hem? Integendeel. Zijn hond is dood en Houelle- becq woont weer in Parijs. Hij drinkt zelfs weleens een glaasje mee met de literaire beau monde in Montparnasse. Dan zit daar een schrijver die geheel conform de heersende mode in de literatuur speelt met zijn imago en zijn roem, door te beweren dat hij met de oud-president in conclaaf is over een nieuwe grondwet, door zichzelf te spelen op het witte doek en door juist toen Frankrijk hem uit het oog dreigde te verliezen, plaats te nemen midden in de wereld: op de linkeroever van de Seine. Tandeloos maar nog altijd goedgebekt.

Frankrijk hangt alweer aan zijn lippen als Houellebecq druppelsgewijs voeding geeft aan de geruchtenstroom over zijn nieuwe roman. "De titel heb ik al", zei hij tegen Le Figaro, "en als ik de titel heb, weet ik dat het goed zit". De lezer moet het maar afwachten, want er is nog geen nieuwe roman. Wel een nieuwe Houellebecq.

BIO

Michel Houellebecq is het pseudoniem van Michel Thomas (Réunion, 1956). Bij gebrek aan interesse van zijn ouders wordt hij grotendeels opgevoed door zijn grootouders. Hij debuteert begin jaren negentig als dichter, maar breekt in 1998 door met de roman Elementaire deeltjes. Met dat boek en later nogmaals met Mogelijkheid van een eiland grijpt hij net naast de Prix Goncourt, symbool van Franse erkenning. In 2010 krijgt hij de prijs wel, voor De kaart en het gebied. De (seksuele) frustratie van de moderne mens wiens instinctieve zucht naar geluk stukloopt in een wereld van markt en strijd, is zijn belangrijkste thema.

Twintig jaar romancier

1994 Zijn eerste roman De wereld als markt en strijd krijgt een cultstatus

1998 Elementaire deeltjes, wereldwijde doorbraak

2001 Vrijgesproken van het beledigen van moslims in een interview en in zijn roman Platform

2005 In Mogelijkheid van een eiland onderzoekt hij het klonen van mensen

2010 Voert zichzelf op in De kaart en het gebied

2014 Aankondiging van een nieuwe roman