'Dieren kunnen hun kleintjes beschermen, Congo niet'

Kalmte is het kenmerk van Denis Mukwege (60). Voor de duizenden slachtoffers van oorlogsverkrachting die hij sinds 1999 opereerde is hij ook de psycholoog, de jurist die hun rechten verdedigt en de vaderfiguur die ze geruststelt. Zijn werk is pas af als ze terug kunnen lachen, zegt hij. Toch wordt het ook deze beroemde vrouwenarts soms te machtig.

Als hij tijdens een chirurgische kijkoperatie van een jong kind vaststelt dat haar verwondingen van een groepsverkrachting zo ernstig zijn dat ze later als vrouw nooit normale seks kan hebben laten hij en zijn team hun emoties de vrije loop, terwijl de Belgische filmmakers Thierry Michel en Colette Braeckman registreren.

De beklijvende scène uit hun biografisch documentaire L'homme qui répare les femmes(La Colère d'Hippocrate) laat Mukwege ook gisteren niet onberoerd als we hem vragen wat hij het meisje nadien vertelde. "Ik kon en wou nog niet veel zeggen, want het is nog maar een kind. Woede maakt zich van me meester als ik er aan denk. La colère, tout simplement. Bescherming is een basisrecht voor alle kinderen uit de hele wereld. Een samenleving die zijn kinderen niet kan beschermen is een samenleving die verdierlijkt. Zelfs dieren slagen er in om hun kleintjes te beschermen, Congo niet."

Behandelt u dikwijls zo'n jonge slachtoffers?

"Helaas. Het aantal volwassen slachtoffers van seksueel geweld blijft dalen, maar wat me enorm verontrust is dat het aantal verkrachte kinderen in het voorbije jaar blijft stijgen. Het is een zorgwekkende trend, die toeneemt ondanks het officiële einde van de oorlog (1994-2008, MR). Het probleem van verkrachtingen is nooit aan de wortels aangepakt. Wij hebben alleen de gevolgen kunnen behandelen."

Hoe pak je de wortels van seksueel oorlogsgeweld aan?

"We moeten de moed tonen om bruten in uniform psychologisch te omkaderen. Als kinderen van 8 tot 10 jaar waren ze destijds gewelddadig ingelijfd bij rebellenmilities. Op piepjonge leeftijd leerden ze verkrachten. Vandaag zijn het jonge adolescenten die opgenomen zijn in het Congolese regeringsleger of de politie, zonder enige bijstand en nog dikwijls onder bevel van officieren die ook ex-rebel zijn. Ondanks hun nieuw uniform verkrachten ze gewoon verder. Dat er geen rekening werd gehouden met hun oorlogstrauma's is een fout die werd gemaakt tijdens de integratie van milities in het leger (na de vredesakkoorden, MR).

"We moeten ook de strijd tegen straffeloosheid opvoeren. Te veel oorlogsmisdaden zijn niet vervolgd".

U bezocht een graf in Lemera, waar in 1996 minstens zeventien patiënten op hun bed werden gedood. Kregen zij gerechtigheid?

"Nee, en het zou erg jammer zijn als dat niet lukt. Wie patiënten op een ziekbed doodt, moet ooit verantwoording afleggen voor zijn daden. Helaas zijn er geen inspanningen om de daders op te sporen en te berechten. Omdat ook deze daders vandaag deel uitmaken van de macht."

Het gewapend geweld richt zich ook tegen Mukwege zelf. In Bukavu wordt hij geëscorteerd door VN-blauwhelmen na een aanslag in 2012. Kort voorheen klaagde hij in een donderpreek voor de Algemene Vergadering van de VN de straffeloosheid aan. Alleen de diplomaat van zijn eigen land bleef weg. Een boodschap, besefte hij later. In de docu onthult Mukwege voor het eerst hoe hij zijn speech al een jaar eerder wilde geven in New York, maar op het laatste moment afblies nadat hij was ontboden door een Congolese minister, die hem omfloerst maar duidelijk met de dood bedreigde.

Legde u na de aanslag van 2012 een verband met deze dreiging?

"Het is moeilijk om geen oorzakelijk verband te zien. En helaas zijn er nog altijd veel intimidaties, via de telefoon, in de lokale pers, soms via daden."

Vijf weken geleden werd u weer onder vuur genomen. Maar ook financieel maakt men u het leven zuur?

"De overheid eist van het ziekenhuis 650.000 euro belastingen terwijl wij grotendeels afhankelijk zijn van liefdadigheid uit binnen- en buitenland. We krijgen onze fondsen onder meer van vrouwen die cake verkopen tijdens de kerstperiode. Als we het geëiste bedrag echt moeten betalen moeten we de deuren sluiten. We vechten de inning nu juridisch aan. We hebben immers een conventie met de overheid die ons een apart statuut gaf. Zelf word ik betaald door de Congolese overheid, die op mijn loon belastingen heft. Ook dit maakt dus deel uit van intimidatie."

Waar haalt u de kracht vandaan?

"Ik voel me erg klein als ik zie met welke moed verkrachte vrouwen hun levens terug opnemen. Als zij het kunnen, waarom ik niet? De kracht van vrouwen heeft altijd grote indruk op me gemaakt."

In de film is te zien hoe u een innige band heeft met uw moeder, een kranige vrouw.

"De relatie met mijn moeder is altijd erg hecht geweest. Ik heb in meerdere moeilijke situaties op haar kunnen rekenen. Haar attitudes tegenover me werden soms gekenmerkt door een zekere strengheid, maar later besefte ik dat ze me zo altijd hielp."

Kun u met haar praten over wat u dagelijks meemaakt?

"Ze is erg geïnteresseerd. Als ik zelf niet over mijn problemen praat polst ze er zelf wel naar." (Mukwege lacht voor het eerst, stil en liefdevol)

Geldt dat ook voor uw gezin?

"Tijdens de aanslag in 2012 werden mijn dochters onder schot gehouden. Sinds die dag is het bijna onmogelijk geworden om gezin en werk van elkaar te scheiden. Al kan ik niet meer van werk spreken. C'est une cause."

Wil u zelf niet de stap naar de politiek zetten?

"Ik handel uit burgerzin. Alle burgers moeten tegenover elkaar hun verantwoordelijkheid opnemen. Ook zonder hiërarchische positie kun je zo als samenleving veel bereiken."

Wat kunnen wij als Europese burgers voor u doen?

"De mensenrechten zijn universeel. Ik hoop dat de Europese burgers hun vrije stem blijven gebruiken om de aandacht te vestigen op alle plaatsen waar geweld heerst."

L'homme qui répare les femmes vanaf 23 april te zien in de bioscoopzalen.