Geradicaliseerd en niemand die iets deed

Patrice Evra heeft balbezit als op vrijdag 13 november om 21.17 uur de eerste knal te horen is in het Stade de France. Er zullen die avond bij drie zelfmoordaanslagen vier doden vallen en zonder bewaker Salim Toorabally wellicht meer. Rond kwart na acht trachtte een joch in de rug van iemand mee door het draaideurtje te glippen. Toorabally hield hem tegen. "Ik heb nee gezegd", aldus de bewaker later in de Franse media. "Hij is nog een minuut of vijf, tien, blijven staan." Als speurders hem de volgende dag een foto van een gezicht laten zien, bevestigt hij: "Dat was 'm."

De eerste van drie geïdentificeerde zelfmoordterroristen heet Bilal Hadfi, geboren op 22 januari 1995. Laatste gekende adres: Japanse Torenstraat 11/1, Neder-over-Heembeek.

Drie dagen na de aanslagen legt lerares Sara Stacino op Radio 1 een deel van de schuld bij zichzelf. Zij had Bilal tot begin 2015 in haar klas in de Brusselse school Anneessens-Funck. Bilal had de Franse nationaliteit, maar volgde Nederlandstalig onderwijs. "Ergens voel ik dit aan als een persoonlijk falen", zegt Stacino. "We zijn te voorzichtig geweest uit schrik. Zijn gedachten werden almaar extremer. Ik kon Bilal niet op andere gedachten brengen. Hij wou geen muziek meer beluisteren omdat dat haram was. Op een gegeven moment vertelde hij dat het goed was dat terreurgroep Boko Haram steeds grotere gebieden innam."

Na de aanslagen op Charlie Hebdo werd dat een gespreksonderwerp in de klas. "Hij vond het terecht wat er gebeurd was, omdat het magazine zijn godsdienst beledigd had", aldus Stacino. "Ik heb dat gesignaleerd aan de klassenraad en heb de directie op de hoogte gebracht."

Maar dat heeft kennelijk nergens een alarmsignaal doen afgaan.

Anneessens-Funck is een technische school van de stad Brussel. Ze wordt gefinancierd door de Vlaamse overheid, maar staat onder voogdij van onderwijsschepen Faouzia Hariche (PS) en de stedelijke administratie openbaar onderwijs. De directeur-generaal - het hoofd van de inrichtende macht - daar is sinds 2009 Charles Huygens, een gewezen Brussels parlementslid voor de PS en tot in 2009 directeur bij de Haven van Brussel. Huygens haalde vorig jaar de media toen de Vlaamse leerkracht David Degreef te horen kreeg dat zijn homoseksualiteit een probleem kon vormen bij zijn aanstelling in het stedelijk onderwijs. Huygens liet toen weten dat men in Brussel beter "voorzichtig" kon zijn met het uiten van zijn andersgeaardheid.

Negatieve doorlichting

De Anneessens-Funck-school kreeg de voorbije jaren tweemaal een negatieve doorlichting van de Vlaamse onderwijsinspectie. Het schoolmateriaal is er hopeloos verouderd. Plafondtegels vallen naar beneden, het sanitair voldoet niet meer en zorgt voor een permanente urinegeur. Er is te weinig vierkante meter klasruimte, in die mate dat de lessen automechaniek in een kelder worden gegeven.

"De stad Brussel verwelkomt het Vlaams onderwijsgeld wel, maar investeert het uitsluitend in Franstalige scholen", zegt Frank Van de Vyver, woordvoerder van de leerkrachten die sinds de getuigenis van Sara Stacino een collectief spreekverbod opgelegd kregen. "Men is daar helder in: de ouders van die kinderen gaan toch niet stemmen voor de PS. In de school zelf gaat het van kwaad naar erger. Er worden wapens en drugs verhandeld. Laatst werd een leerkracht op de trap beplast door de leerlingen."

Hoewel bijna 600 leerlingen er nu al op elkaars lip leven, wil het stadsbestuur er volgens de leerkrachten nog eens 100 bijzetten. "Uit een andere school, die dicht moet omdat er asbest uit de muren valt", zegt Van de Vyver.

Op zaterdag 21 november wordt de terreurdreiging verhoogd naar niveau 4. Brusselse scholen en de metro blijven twee dagen dicht. Als op woensdag de scholen weer opengaan, wordt Chris Pijpen, al zeven jaar directeur in Anneessens-Funck, gesommeerd om vanaf 7.45 uur 's ochtends aanwezig te zijn. De schoolpoort sluit om 8.10 uur, maar Huygens wil hem die ochtend graag iets vroeger zien. Pijpen komt vast te zitten op de buitenring, waar een vrachtwagen in Zaventem zijn lading heeft verloren. "Al wie die dag op de ring stond, was te laat op zijn werk", zegt Van de Vyver. "De directeur heeft vanuit zijn auto gebeld om te melden dat hij iets later zou zijn."

De Brusselse burgemeester Yvan Mayeur (PS) doet die ochtend met schepen Hariche en directeur-generaal Huygens een ronde langs enkele scholen. Het PS-trio verlaat Anneessens-Funck om 8.05 uur, twee minuten voor Pijpen aankomt. Pijpen wordt twee dagen later door Huygens geschorst wegens 'onwettige afwezigheid'. Het besluit wordt achteraf bekrachtigd door het schepencollege.

Aan de schoolpoort hangt een bewakingscamera, en die laat zien dat Pijpen er om 8.07 uur is aangekomen. Volgens een brief van een groep leerkrachten aan onderwijsminister Hilde Crevits (CD&V) is het overduidelijk dat er na 13 november een zondebok moest worden aangeduid en werd dat Pijpen, die bij het stadsbestuur toch al moeilijk lag met al zijn klachten over een gebrek aan middelen: "Deze schorsing heeft enorm veel verontwaardiging teweeggebracht bij het schoolpersoneel. Vooral naar de leerlingen toe vinden wij deze ingreep zeer ongelegen en onrustwekkend. Een schorsing wordt bij de leerlingen geassocieerd met grensoverschrijdend of delinquent gedrag, terwijl die van de directeur te maken heeft met een gebrekkige communicatie en het te laat komen door overmacht."

Er circuleerde net voor het kerstverlof op de school ook een petitie, die intussen is ondertekend door 32 leerkrachten.

Gefaald?

Heeft de school werkelijk gefaald in het oppikken van verontrustende signalen bij Bilal Hadfi? Interne documenten geven aan dat als er is gefaald, dan misschien eerder door de inrichtende macht. De school Anneessens-Funck mag dan weinig middelen hebben, de directie heeft er wel geïnvesteerd in twee spijbelcoaches. Als Bilal begin 2014 wat te vaak onwettig afwezig is, gaan twee coaches bij zijn moeder aan huis voor een gesprek, net zolang tot de jongen de lessen hervat.

Een document van 13 januari 2015, zes dagen na de aanslagen op Charlie Hebdo, laat zien dat lerares Stacino het geval-Hadfi heeft aangekaart bij de directie en dat directeur Pijpen bij de Onderwijskoepel van Steden en Gemeenten heeft geïnformeerd naar een lessenpakket 'omgaan met radicaliserende jongeren'. Bilal wordt in die periode bij de directeur geroepen na een discussie in de klas over homoseksualiteit. "Bilal veroordeelde dit," aldus een intern verslag, "maar verduidelijkte dat hij nooit geweld zou gebruiken, ondanks het feit dat zijn godsdienst en zijn opvoeding dit ten stelligste als iets slechts bestempelden."

Een volgend document laat zien hoe Pijpen op 27 april 2015 directeur-generaal Huygens per mail informeert: "Sinds 24 februari is de leerling Bilal Hadfi niet meer op school geweest. Op 23 maart heb ik de mama en de tante van Bilal gesproken op mijn kantoor. Zij verklaarden dat Bilal naar Marokko vertrokken was omdat hij het hier niet meer zag zitten en schoolmoe was. Een collega, mevrouw Stacino, heeft mij toen ook gemeld dat Bilal extreme ideeën had en heel wat van onze overtuigingen veroordeelde. Nu doen allerlei geruchten de ronde bij de leerlingen, dat Bilal naar Syrië zou vertrokken zijn."

Hij voegt een hem door leerlingen bezorgde afdruk toe van de Facebook-pagina van Bilal, waarin die zichzelf kennelijk in Syrië heeft omgedoopt tot Abu Moudjahid Al-Belgiki.

Sinds Verviers is het coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse (OCAD) erop gebrand om van elke potentiële Syrië-strijder een zo volledig mogelijk profiel te hebben. Het federaal parket heeft op 8 maart 2015 een huiszoeking bij zijn moeder verricht, maar het was onduidelijk of hij werkelijk naar zijn familie in Marokko was vertrokken, dan wel naar Syrië. Hadfi stond wel op de lijst van 800 te volgen (ex-)Syrië-strijders, maar dat er in de dagen na Charlie Hebdo op zijn school al melding was gemaakt van gedragsproblemen, moest het OCAD vernemen op Radio 1.

Hoewel dat zijn exclusieve bevoegdheid is, vindt directeur-generaal Huygens het kennelijk niet nodig om de op 27 april vanuit de school bekomen informatie door te spelen aan het parket. Mogelijk keek hij over de mail heen, of was het Nederlands hem te vermoeiend. Huygens spreekt wel wat Nederlands, maar minder goed dan pakweg prins Laurent. Hij doet wel beter dan onderwijsschepen Faouzia Hariche, die als bevoegde schepen voor zeven Nederlandstalige basisscholen en twee secundaire nog niet aan Aap, Noot of Mies is toegekomen en ook niet van plan is dat ooit te doen.

Frank Van de Vyver: "Nederlandstalig onderwijs onder beleid van de PS, dat is gewoon vragen om problemen. De stad Brussel heeft na het vertrek van Bilal een 'deradicaliseringsambtenaar' in dienst genomen. Hij spreekt enkel Frans. Hij is een paar keer op Anneessens-Funck komen spreken. Tegen zichzelf, vooral."

Het Comité P is een onderzoek gestart dat moet helpen uitklaren waarom de informatie vanuit de school niet is doorgespeeld aan justitie.

Huygens laat per mail weten dat hij over het lopende onderzoek tegen Pijpen niets kan zeggen, "vermits de instelling reeds erg gestigmatiseerd is". In een latere telefonische reactie zegt hij: "Het klopt dat de directeur mij in april per mail heeft gemeld dat onze leerling naar Syrië zou zijn vertrokken. Maar toen was het al te laat, de jongen was al weg en justitie wist dat blijkbaar ook al aangezien er op 8 maart een huiszoeking is uitgevoerd bij zijn moeder."

Op het kabinet van de schepen-Hariche zegt een medewerkster: "Madame l'échevine est en vacances jusqu'au 4 janvier."