In de voetsporen van Marco Polo

Of toch niet?

Sinds het begin van de negentiende eeuw rijzen er al vragen bij de echtheid van Marco Polo's reisverslag. Vijftien jaar geleden gaf Frances Wood de sceptici gelijk in haar Did Marco Polo go to China? Het opende een felle discussie tussen non-believers en believers. Tot die laatsten behoort de National Geographic-fotograaf Michael Yamashita. Twee jaar lang reisde hij in de vermeende voetsporen van de vijftiende-eeuwse wereldreiziger, gewapend met zijn fototoestel. 'Il Milione, het reisboek van Marco Polo was mijn gids, en ik werd zelf een personage.'

door kerlyne dekeukelaere / foto's Michael Yamashita

A ls prille twintiger vergezelde Marco Polo zijn vader en oom op een diplomatieke reis naar Koeblai Khan, de Chinese keizer. Meer dan twintig jaar reisde hij doorheen het uitgestrekte Chinese rijk, vandaag Iran, Irak, Afghanistan, Tibet, Mongolië en China. In 1295 keerde hij terug naar zijn geboorteland langs het huidige Myanmar, Laos en India. De vele belevenissen en indrukken die hij in die toen nog onbekende wereld had opgedaan, werden later door zijn celgenoot Rustichello te boek gesteld. Meer dan 700 jaar later vormde Il Milione, naar de miljoenen wonderen die Marco Polo tegenkwam op zijn tocht, de reisgids voor Michael Yamashita. Aan DMM vertelt de fotograaf waarom hij overtuigd is dat Marco Polo zijn reis heeft gemaakt. Hij schetst de indrukwekkende tocht die Marco Polo aflegde, op zoek naar bewijzen om sceptici te overtuigen. Samen met auteur Mike Edwards was Yamashita de eerste die de reis volledig maakte.

Hoe bent u op het idee gekomen om Marco Polo achterna te reizen?

"Nadat ik een artikel gelezen had over Frances Wood, borrelde het idee van de reis in mij op. Als hoofd van de Chinese afdeling van het British Museum, twijfelt zij eraan of hij de reis wel echt ondernomen heeft. Het leek mij een leuk idee om die twijfel aan te grijpen om de reis over te doen, en zo voor eens en altijd na te gaan of hij al dan niet naar China was geweest. Ik ben Wood gaan opzoeken in Londen en ze was heel overtuigend. Ze is van mening dat Marco Polo zijn verhaal schreef vanuit het toenmalige Constantinopel. Daar zou hij met reizigers en handelaars hebben gepraat, en zo kennis over het Chinese rijk hebben opgedaan. Haar voornaamste argument in het hele debat is dat Marco Polo vele elementen van de Chinese cultuur niet heeft vermeld in zijn boek. Zaken die hij, volgens Wood althans, zeker zou moeten meegemaakt of gezien hebben. De Chinese Muur bijvoorbeeld, of de tradities van theedrinken en met stokjes eten."

Uzelf bent er wel van overtuigd dat hij tot in China is geraakt?

"Door Frances Wood ben ik aanvankelijk sceptisch aan mijn queeste begonnen. Tijdens de periode dat we Iran bezochten, ben ik echter helemaal gewonnen geraakt voor Marco Polo's zaak. Hij spreekt er bijvoorbeeld over een warmwaterbron die door de woestijn loopt en waarvan het water goed zou zijn tegen allerlei huidziektes. In mijn jacht naar de juiste foto vroegen we in elk dorp naar die bron, om ze uiteindelijk te kunnen lokaliseren. Iets terugvinden dat Marco Polo zoveel eeuwen geleden beschreef, geeft een overweldigend gevoel. Dat zijn omschrijvingen zo accuraat waren, zorgde ervoor dat ik helemaal overtuigd raakte. Het gaat niet om de dingen die Marco Polo niet vermeldde in Il Milione, maar om wat hij wél vertelde. Het lijkt mij echt onmogelijk dat hij die precieze beschrijvingen gewoon van Perzische reizigers heeft overgenomen. Het gaat ook om een te omvangrijk verslag om toeval te kunnen zijn."

Hoe verklaart u dan de argumenten van de non-believers?

"Zij focussen op wat hij niet heeft vermeld en dat geeft een fout beeld. De Chinese Muur bijvoorbeeld, had toen Marco Polo zijn reis ondernam, tijdens de Yuan-dynastie onder Koeblai Khan, bijlange nog niet de proporties die ze vandaag heeft. Het is pas driehonderd jaar nadat hij China bezocht, onder de Ming-dynastie, dat de muur hersteld en verder uitgebouwd werd. Wanneer er niets te zien was, kon Marco Polo er natuurlijk ook niets over zeggen. Daarnaast reisde hij rond in een Mongools gezelschap. Dat verklaart waarom hij geen vermelding maakt van bepaalde typische Chinese gebruiken. Hij werd er gewoon niet mee geconfronteerd."

Rompslomp

Hoe verliep jullie reis?

"Wanneer je het boek over onze expeditie leest, lijkt het alsof we vlot van het ene naar het andere land reisden, maar in de praktijk was het vaak heel moeilijk om de grenzen over te steken. Onze reis op het einde van de twintigste eeuw was opvallend moeilijker dan die van Marco Polo in de dertiende eeuw. Wij hadden geen paiza (gouden tablet, KD) van Koeblai Khan die ons een vrijgeleide bood doorheen zijn immense rijk, dat zich uitstrekte over vrijwel het volledige gebied tussen Oost-Europa en China.

We kregen te maken met een enorme logistieke rompslomp. Om in Irak te geraken moesten we bijvoorbeeld eerst naar Jordanië vliegen omdat er een no-flyzone was ingesteld door de Verenigde Naties. Van Jordanië trokken we dan over land naar Irak. Aangezien we de eerste journalisten waren die na de Tweede Golfoorlog in het gebied kwamen, was het verblijf daar heel bevreemdend. De inwoners die we tegenkwamen begrepen niet hoe wij daar kwamen. Wij waren toch de vijand? Overal in Irak hing het ook vol met anti-Amerikaanse slogans. Er hing echt een vijandige sfeer. Toch waren de mensen zelf heel vriendelijk. Uiteindelijk zijn we daar zes weken gebleven en hebben we ook een reportage over Irak zelf gemaakt. Dat was een van de eerste verhalen over het Irak van na de Tweede Golfoorlog.

In zulke situaties werkt mijn niet-Amerikaanse uiterlijk duidelijk in mijn voordeel. Ze denken dat ik een Chinees ben of een Japanner. In ieder geval, alles behalve een Amerikaan. Dat we van National Geographic Magazine waren, heeft ons ook geholpen. Mensen over de hele wereld kennen het blad en hebben er vertrouwen in."

Zijn er ook plaatsen geweest waar jullie uiteindelijk niet naartoe konden?

"Neen, we hebben daarbij echt geluk gehad met onze timing. Er zijn al velen die geprobeerd hebben Marco Polo achterna te reizen, maar die er vanaf moesten zien vanwege politieke omstandigheden. De reis die wij ondernamen vandaag opnieuw doen zou heel moeilijk zijn. Je zou bijvoorbeeld helemaal niet meer binnenraken in Irak, of het zou toch heel gevaarlijk zijn.

In Afghanistan kwam het ons goed uit dat de Noordelijke Alliantie het gebied dat Marco Polo doorkruiste, controleerde en niet de taliban. Om een visum voor Afghanistan te verkrijgen waren we eerst bij hen gaan aankloppen, aangezien zij er op dat moment aan de macht waren. We kregen wel toegang van de talibanleiders, maar geen toestemming om foto's te nemen. We hebben ons dan tot de Noordelijke Alliantie gericht, die erkend was door de VN. Zij hadden heel graag dat wij naar Afghanistan afreisden. Ze zagen er een mogelijkheid in om hun verhaal aan de wereld te vertellen."

Via hen konden jullie dan makkelijk Afghanistan bereiken?

"Niet echt, alle grenzen waren immers afgesloten. We moesten eerst naar Rusland, wat nog een ander visum betekende, om van daaruit naar Kazachstan te vliegen. Vervolgens gingen we naar Tadzjikistan waar we werden opgewacht door medewerkers van Achmed Sjah Massoud, het hoofd van de Noordelijke Alliantie. Via een satelliettelefoon kregen we te horen dat we met Massouds helikopter zouden worden opgepikt en van zijn bescherming konden genieten."

Raakte u niet ontmoedigd door de grote omslachtigheid?

"Hoe moeilijker je een gebied kon bereiken, hoe beter de foto's uiteindelijk waren. Dat was zeker het geval in Afghanistan. Doordat er daar een absoluut gebrek was aan infrastructuur, was alles daar heel primitief. Het gebrek aan wegen, stromend water, telefoonlijnen en zo meer zorgde er voor dat je het land zag zoals Marco Polo. Iedereen reisde er op een middeleeuwse manier met paarden, kamelen of ezelkarren. Dat kwam eigenlijk goed uit voor het verhaal.

Ik zeg altijd dat een fotograaf betaald wordt om geluk te hebben. Je maakt natuurlijk deels je eigen geluk, maar het is opvallend hoe gebeurtenissen waar je helemaal niet op gerekend had zo positief uitdraaien. De helikopter waarmee Massouds mannen ons bijvoorbeeld rondvlogen in Afghanistan, vloog heel laag over de bomen. Dit was om te vermijden dat de radars van de taliban ons zouden detecteren. Hoewel dat eigenlijk een heel gevaarlijke situatie was, had ik enkel oog voor wat zich voor mijn lens afspeelde. Het is grappig hoe zoiets in je voordeel kan werken."

Wilde u politiek neutraal blijven?

"Je bent gefocust op de beelden die je maakt voor je verhaal, maar uiteindelijk neem je foto's van alles wat voor je lens komt. Ik was daar om mijn verhaal te maken over Marco Polo maar ik ben niet blind, ik neem foto's van alles wat ik te zien kreeg. Veel van mijn foto's in Afghanistan en Irak zijn dan ook gebruikt voor de berichtgeving over die landen, en vormden een verhaal op zich. Het was nu eenmaal heel opportuun dat wij daar op dat moment waren, dus dan gebruik je dat ook." n

info www.michaelyamashita.com, Marco Polo, een reis in foto's door Michael Yamashita, Veltman Uitgevers, 504 p., 24,95 euro, ISBN 978-90-592-0195-8

Het leek mij een leuk idee om de reis van Marco Polo over te doen, en zo voor eens en altijd na te gaan of hij al dan niet naar China is geweest

Iets terugvinden dat Marco Polo zoveel eeuwen geleden beschreef, geeft een overweldigend gevoel. Dat zijn omschrijvingen zo accuraat waren, zorgde ervoor dat ik helemaal overtuigd raakte