Oekraïne moet voor Poetin vooral vazalstaat blijven
Wat drijft de Russische president Vladimir Poetin om buurland Oekraïne met alle mogelijke economische en politieke druk te beletten aansluiting te zoeken bij West-Europa?
Vladimir Poetin is een judoka. Zwarte band in de zesde graad. Wie hem onvoorbereid uitdaagt wacht een 'osae-komi-waza'. Een houdgreep. De tegenstander op de grond kan geen kant meer op. Zo doet het Kremlin ook aan politiek.
De Oekraïense president ervaart het vandaag aan den lijve. Viktor Janoekovitsj stond op het punt een lucratief partnerschapsakkoord met de EU af te sluiten toen Poetin hem vloerde. Oekraïne tekende niet. Poetin had gedreigd de bilaterale handelsstromen droog te leggen. Als de nachtmerrie van het lege schap opdoemt wegen roebels in Kiev nog zwaarder dan euro's.
"Het grootste gevaar dat Poetin ons voorspiegelde was dat Moskou het Oekraïens-Russisch douaneverkeer zou blokkeren. Oekraïense vrachtwagens zouden in ellenlange rijen aan de Russische grens staan. Goederen zouden bederven of afgekeurd of geboycot worden - zoals Moskou nu ook Moldavische wijn in de ban doet omdat zij met de EU in zee gaan", zegt Marcel de Haas, onderzoeker van het Centre for Russian Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Poetin dreigde ook dat hij de Russische gasexportprijzen naar Oekraïne zou verhogen, al beschikt hij op dat gebied over minder hefbomen dan voorheen."
Vroeger had het Kremlin de gaskraan al afgesloten, wat ze enkele jaren geleden herhaaldelijk deden. Vandaag liggen de kaarten voor Moskou ook op dat vlak moeilijker. De Russische staatsenergiemoloch Gazprom kreunt.
Schaliegas in VS
De Russische gasexport en -prijs staat historisch laag sinds de schaliegasrevolutie in de VS een enorme export vanuit de VS op gang bracht van goedkoop steenkool, de belangrijkste concurrent voor gas. Bovendien begint Oekraïne met westerse hulp - bedrijven als Chevron, Shell en Exxon - eigen schaliegasvoorraden aan te boren. De Haas: "De Russen hebben hun gasgeld hard nodig omdat hun infrastructuur verouderd is. De Oekraïners kunnen van twee walletjes eten. Op korte termijn (in de winter) kan Poetin met prijspolitiek dus wel druk uitoefenen, maar uiteindelijk zal de binnenlandse politieke ontwikkeling in Oekraïne de doorslag geven."
De straatprotesten in Kiev dus, die een historische titanenstrijd tussen oost en west symboliseren. Aan de oppervlakte zien we twee politieke kemphanen: Janoekovitsj, een president wiens bestuursstijl dicht aanleunt bij Poetin en zich ook profileert als vertegenwoordiger van de 8 miljoen etnische Russen in Oekraïne (17 procent van de bevolking) en Julia Timosjenko, de gevangen oppositieleidster en haar pro-westerse aanhangers die de steun krijgen van de EU.
De echte breuklijn zit véél dieper dan dat. De Haas: "Rusland denkt erg emotioneel. Als centrum van de ex-USSR eigent Moskou zich het recht toe om invloed uit te oefenen op alle ex-Sovjetrepublieken. En het gaat nog verder dan dat. Oekraïne is hét Slavische kerngebied. Het Russische imperium is 1.000 jaar geleden ontstaan op de as Kiev-Moskou. Voor Rusland en zijn Oekraïense bondgenoten is die verbintenis onaantastbaar voor het Westen. Er zit een dominotheorie achter. Als Oekraïne valt voor de EU en de NAVO, dan de rest van de satellietstaten ook."
In ons eigen belang
De Haas verwacht dan ook nog meer hoog spel vanuit Moskou. "Poetin richt nu al een douane-unie op met Wit-Rusland en Kazachstan. Daar wil hij ook Oekraïne bij. Inzet is zijn droom van een Euraziatische Unie, die de oostelijke tegenhanger wordt van de EU."
Herman Van Rompuy zal dan ook betere judotechnieken moeten aanwenden, wil hij de kamp om Oekraïne winnen. "Men moet de onrealistische eis tot vrijlating van Timosjenko als voorwaarde voor samenwerking met Kiev even laten vallen. Dat wil ze trouwens zelf", zegt De Haas. "Oekraïne moet een veel actievere EU te zien krijgen die duidelijk maakt dat ze op korte termijn aanzienlijke steun kan vrijmaken, zoals goedkope leningen, lage douanerechten en de mogelijkheid om beroep te doen op de strategische energievoorraden van de EU als Moskou de gaskraan alsnog dichtdraait."
Het is in ons eigen belang om Kiev aan onze zijde te krijgen, zegt De Haas. "Een succesvol Oostelijk Partnerschap garandeert veilige en welvarende buren aan die buitengrenzen. Oekraïne heeft voor ons bovendien een enorm industrieel-economisch potentieel, is een enorme nieuwe afzetmarkt en heeft een geostrategische belangrijke ligging - onder meer door zijn toegang tot een energiecorridor als de Zwarte Zee."