Schrijvers op de bres voor Frankrijk

PHILIPPE CLAUDEL

'Ik vraag me nog altijd af waar Hollande voor stond'

Sinds zijn roman Grijze zielen (2003) en Het verslag van Brodeck (2007) behoort Philippe Claudel tot de vooraanstaande Franse schrijvers en is zijn oeuvre wereldwijd vertaald. Zijn boeken lardeert hij soms met een humanitair sausje. Hij is nooit beschroomd om vanuit de periferie (Claudel is niet zo gebrand op Parijs) zijn mening over de samenleving te spuien. In zijn nieuwe, nog niet vertaalde boek Inhumaines hekelt hij met zwarte humor ongelijkheid en hedendaagse wantoestanden.

Meer dan veertig procent van de Franse kiezers gaf in de eerste kiesronde zijn stem aan extremistische partijen, een ware ras le bol voor de traditionele partijen. Hebt u een verklaring voor het debâcle van François Hollande?

"Ik denk niet dat Frankrijk zo verdeeld is. Maar de eerste ronde van de verkiezingen toonde wel aan dat de kiezers massaal de traditionele partijen de deur hebben gewezen. Die zijn synoniem geworden voor verraad, corruptie en een gebrek aan respect voor een gegeven woord. De Fransen verwachten een andere manier van politiek bedrijven.

"Het presidentschap van François Hollande is gekenmerkt door een groot aantal affaires, waarbij een heleboel ministers betrokken waren. In de eerste plaats Jérôme Cahuzac, oplichter van bijzonder allooi (de ex-minister van Begroting werd eind 2016 veroordeeld tot drie jaar cel wegens fiscale fraude en witwaspraktijken, red.). Ook de trivialiteit van Hollande stuitte velen tegen de borst. Zelfs zijn amoureuze leven kreeg de allure van een vaudeville. Hij is erin geslaagd de functie van president alle krediet en geloofwaardigheid te ontnemen. Op geen enkel moment kon hij zijn politieke visie duidelijk maken. Ik vraag me nog altijd af waar hij precies voor stond."

Is de tweestrijd tussen Emmanuel Macron en Marine Le Pen te vergelijken met die tussen Trump versus Clinton, zoals nogal wat Franse politicologen doen?

"Nee, daar ben ik het niet mee eens. Enerzijds is er die verleiding om tabula rasa te maken, te kiezen voor het extremisme en luidop te zeggen dat het Front National misschien oplossingen biedt voor Frankrijk. Anderzijds lijkt Macron de pleitbezorger van de vernieuwing. Hij geeft de indruk dat hij de partijen overstijgt en ze zelfs terzijde kan laten liggen. Bovendien is hij jong, dat telt ook mee. De werkende klasse is al lang verloren terrein omdat politici en meer bepaald de Parti Socialiste haar al dertig jaar verraden. Maar de stemmen voor het Front National zijn lang niet uitsluitend afkomstig van de arbeidersklasse. Er zijn steeds meer jongeren, studenten, middenklassers, bourgeois en zelfs vrije beroepen die zich aangetrokken voelen tot het Front National.

"In de VS stond een miljardair die een tv-ster werd tegenover een vrouw die voortdurend in het centrum van de macht vertoefde. Eerst acht jaar als echtgenote van president Bill Clinton, daarna vier jaar als minister onder Obama. Le Pen en Macron incarneren iets anders. Het enige wat Trump en Le Pen gemeenschappelijk hebben is dat beiden stompzinnige oplossingen voorstellen voor de grote economische en politieke problemen. Le Pen viseert de immigratie, terwijl Frankrijk gemiddeld veel minder immigranten binnenkrijgt dan de meeste andere OESO-landen. Nochtans is het percentage werklozen in Frankrijk dubbel zo hoog als in andere OESO-staten. Dat bewijs dat Le Pens analyse verkeerd is."

Maakt u zich zorgen over de toenemende ongelijkheid?

"Een samenleving met twee snelheden is lang niet uitsluitend een Frans probleem, het is een mondiale kwestie. De rijkdom van de wereld is in het bezit van een klein aantal mensen, terwijl de grote meerderheid in splijtende armoede leeft. Dat kan niet blijven duren zonder dat er wereldwijde conflicten uitbarsten. De rijkdom, de productiemiddelen en de grondstoffen moeten dringend herverdeeld worden, en de medische vooruitgang moet toegankelijk worden voor iedereen.

"In Frankrijk wordt het hoog tijd dat een nieuwe president een ambitieus project voorstelt. Een Franse droom die het land weer vertrouwen kan schenken. Een project dat jonge mensen zin doet krijgen om hier hun toekomst op te bouwen en hun verbeeldingskracht laat heropleven. Waardoor Frankrijk zich weer een volk voelt dat zich bewust is van zijn verleden maar ook resoluut naar de toekomst kijkt.

"Wat willen we? Een verdeelde samenleving waarin iedereen naast elkaar leeft op hetzelfde grondgebied? Of een maatschappij waarin we harmonieus samenwerken en elkaar verrijken, in een geest van tolerantie?"

Gelooft u dat Macron werkelijk iets teweeg zal kunnen brengen?

"Het ziet ernaar uit dat Macron iets te zelfverzekerd is. Indien hij verkozen wordt, moet hij een meerderheid in het parlement zien te veroveren. Dat is moeilijk zonder eigen partij, maar niet ondoenbaar. Hij zal profiteren van de dynamiek van het presidentschap. Maar wat zal hij precies doen? Je merkt nu al dat zich aan zijn zijde politieke professionals verzamelen, oude krokodillen zoals François Bayrou. Hij heeft ook steun gekregen van lieden die gebrandmerkt zijn door hun banden met de financiële wereld zoals Pierre Bergé, Bernard-Henri Lévy of Alain Minc. De twee laatsten hebben zich ongeveer over elk onderwerp en thema vergist, het zijn experts in idiotie.

"Ik herinner er even aan dat president Sarkozy zich destijds liet leiden door adviezen van Lévy om een oorlog in Libië op te starten en dat Alain Minc, zogenaamd economiespecialist, de financiële crisis van 2008 totaal niet zag aankomen!

"Het wordt hoog tijd dat Macron zich ontdoet van deze hinderlijke vazallen. Als hij geen ambitieus programma kan voorleggen, dreigt hij in een mum van tijd de nieuwe Hollande te worden en staat de deur in 2022 wagenwijd open voor het Front National."

Uw nieuwe 'roman in verhalen' Inhumaines wordt aangekondigd als een 'ongemakkelijk, politiek incorrect boek' omdat u de buik vol hebt 'van al het verdovende en misleidende taalgebruik'.

"Een schrijver moet zijn zegje durven doen, met het risico om verkeerd begrepen te worden, of niet meer gelezen of gehoord te worden. Ik probeer daar op een bescheiden wijze mijn rol in te spelen."

CHRISTOPHE BOLTANSKI

'Ongelooflijk, dat schouderophalen bij het succes van Marine Le Pen'

Christophe Boltanski is de auteur van De schuilplaats (2015), bekroond met de Prix Fémina, waarin hij zijn excentrieke familiegeschiedenis reconstrueert aan de hand van de kamers van een Parijse burgerwoning. Boltanski is journalist voor Revue XXI, en was daarvoor onder meer oorlogsverslaggever bij de krant Libération.

Volgens de Franse geograaf Christophe Guilluy is het duel Macron-Le Pen de clash tussen twee onverzoenbare Frankrijken: de nieuwe stadsbourgeoisie uit de grote metropolen versus de volksklassen uit de periferie. Bent u het eens met zijn stelling?

"Ik woon in Parijs. Daar ging - ondanks de terroristische aanslagen - hooguit 5 procent van de stemmen naar Marine Le Pen tegenover 21 procent op nationaal niveau. In bepaalde arbeidersbastions in het Noorden kreeg ze zelfs bijna 40 procent. Je hebt vandaag inderdaad twee soorten Frankrijk. Twee bevolkingsgroepen die elkaar amper nog kennen, die niet meer op hetzelfde grondgebied lijken te wonen en nauwelijks nog met elkaar praten. Zonder twijfel is Frankrijk nooit sterker sociaal, politiek en economisch gesegregeerd geweest dan in 2017. In de roman Le père Goriot van Honoré de Balzac spoelde in het pension van de weduwe Vauquer zowat iedereen aan: van burgerlui tot arbeiders en dieven. In de jaren 70 was het appartementsgebouw waar Georges Perec zijn roman La vie mode d'emploi situeerde, nog een spiegel van de samenleving. Tegenwoordig leeft iedereen op zichzelf, in onwetendheid en misprijzen jegens de ander.

Er bestaat kortom wel degelijk een Frankrijk van twee snelheden?

"Jazeker. Tegenover het 'En marche' en 'Tous ensemble' van Macron staat 'On est chez nous' en 'la France aux Français' van Le Pen. Aan de ene kant een oproep tot openheid en mobiliteit, aan de andere kant een boodschap van haat en je op jezelf terugplooien. Laten we ons sterk bewust zijn van degenen die in aan hun lot overgelaten regio's wonen, waar de werkloosheid welig tiert. Kan men de bewoners aan het lijntje houden met de boodschap: ga iets anders doen, vertrek naar elders? Neen. Want anders spelen we een spelletje: we verdedigen zogenaamd de mensen van hier om nog beter de anderen te kunnen uitsluiten.

"Het zou een grote fout zijn om de opmars van het Front National zomaar toe te schrijven aan de werkloosheid en de armoede. Bovenal is het een ideologie die diep in de Franse mentaliteit zit verankerd. Onlangs wees de historicus Zeev Sternhell er nog op dat Frankrijk lang niet alleen het land van het verlichtingsdenken is. Het is ook de bakermat van de antiverlichting. Denk maar aan Charles Maurras of Maurice Barrès, die droomden van een organische natiestaat. Marine Le Pen is de erfgename van deze racistische ideologie, die ongelijkheid en een antidemocratisch discours predikt. Het is dus vooral ook op het terrein van de ideeën dat we Le Pen moeten bestrijden."

Nobelprijswinnaar Literatuur Jean-Marie Le Clézio heeft aan een Argentijns tijdschrift gezegd dat hij afstand doet van zijn Franse paspoort als Le Pen wint. Hoe kunnen auteurs, acteurs, kunstenaars en de culturele wereld een dam opwerpen tegen het Front National?

"Ik ben stomverbaasd over de heersende stilte bij de meeste schrijvers. Le Clézio is jammer genoeg een van de weinige culturele boegbeelden die reageert. Toen Jean-Marie Le Pen bij de presidentsverkiezingen in 2002 zijn doorbraak forceerde, kwam half Frankrijk op straat. Vijftien jaar later heeft zijn dochter nog eens drie miljoen extra stemmen verzameld en gebeurt er niets.

"Het doorstoten van Le Pen naar de tweede ronde wordt onthaald op schouderophalen, alsof het al zolang voorspeld was. Enkele opiniestukken her en der, maar geen enkele manifestatie of protest. Veel mensen wachten voorzichtig af of overwegen om niet meer te gaan stemmen. Moeten we hen aan de mouw trekken? De Franse geëngageerde intellectueel is ontstaan tijdens de affaire-Dreyfus. Links in Frankrijk heeft zich nochtans altijd in grote mate geprofileerd in de strijd tegen extreemrechts."

Er valt heel wat Franse literatuur live te beleven op het nieuwe Bru-Taalfestival te Brugge. Philippe Claudel en Christophe Boltanski zijn vanaf 5 mei te gast met interventies en publieke optredens. Ook de Franse auteurs Marie Ndiaye en Boualem Sansal komen aan het woord. Het volledige programma vindt u op brutaalbrugge.be