Een poète maudit achter de tralies

Dichter bij de geschiedenis kun je niet komen: de Brusselse Sint-Hubertusgalerijen, waar het MLM een onderkomen vond, ademen al anderhalve eeuw literatuur, kunst en commercie uit.

In nummer 11 kocht een dronken Verlaine in juli 1873 bij wapenhandelaar Montigny het pistool waarmee hij zijn minnaar Arthur Rimbaud te lijf ging. Het gevolg was niet min: de rechter nam vooral aanstoot aan hun homoseksuele relatie en veroordeelde Verlaine tot twee jaar cel, die de dichter eerst in Brussel en daarna in Mons zou uitzitten. Op een steenworp van de passage liet Rimbaud in het najaar van 1873 zijn legendarische bundel Une saison en enfer drukken.

Een literatuurmuseum heeft echt niet meer nodig om in zijn archief te duiken en een stevige expositie op poten te zetten. Met Verlaine in de gevangenis is het in 2011 geopende MLM al aan zijn zevende tentoonstelling toe. Weinig cultuurhuizen leggen evenveel ijver aan de dag als dit privé-initiatief, dat uit Parijs is overgewaaid.

Lelijke aap

Helaas is de Nederlandse vertaling van de zaalteksten ook nu weer ondermaats, en die opmerking geldt ook voor de gedichten in het fraaie kijkboek bij de expo. Ongeïnspireerde letterlijkheid doet Verlaines poëzie geen recht, maar gelukkig kom je met schoolfrans al een heel eind.

Curator Jean-Pierre Guéno heeft Verlaines avonturen in Brussel geïllustreerd met documenten die zelden of nooit werden geëxposeerd. Pronkstuk is het manuscript van Cellulairement (Celgewijs), de gedichtenbundel die Verlaine in de nor schreef. Het slordig gebonden boek werd door de Franse staat uitgeroepen tot Nationaal Erfgoed en mocht uitzonderlijk het land verlaten. In Brussel ligt het in een vitrine naast andere schatten: brieven, fragmenten uit het strafdossier, een ongezien fotoportret van de jonge Verlaine, handgeschreven verzen en het Brusselse vreemdelingenregister van 1873 met de naam van de dichter en zijn moeder.

Dat de man ook een getalenteerd tekenaar was, blijkt uit karikaturen en zelfportretten waarin hij zich te kijk zet als de lelijke aap die hij helaas was. Dat leverde Guéno meteen het motto voor zijn tentoonstelling: de dichter zat niet alleen in Brussel en Mons in de cel, maar was levenslang de gevangene van zijn eigen dwarse lijf en zijn bolle, kale kop met het hoge voorhoofd.

De schedel van een foetus is het, en je moet niet doorgeleerd hebben in de psychoanalyse om het verband te leggen met Verlaines doodgeboren broertjes en zusjes, die zijn moeder in drie bokalen bewaarde en geregeld van de linnenkast naar de schoorsteenmantel verhuisde. Tot Paul ze met zijn wandelstok stuk-sloeg, want de grootste symbolistische dichter van zijn generatie was ook een driftkikker en een zuiplap. Dat er heel wat absintglazen en -flessen in de vitrines zijn beland, is dus geen toeval.

Een aardige anekdote is ook de loodzware celdeur met kijkgaatje, die uit de gevangenis van Mons werd gered. Aan merkwaardige memorabilia geen gebrek: Verlaines kubistisch aandoende zelfportret, een tekening van Cocteau of de originele tekst van het Sonnet van de reet dat Rimbaud en zijn minnaar samen schreven. Het is een bepaald onkuise quatre-mains waarin Verlaine de kwatrijnen voor zijn rekening neemt en 'die andere' de rest.

Twee kogels

Jammer genoeg zijn niet alle documenten in de vitrines originele stukken. De curator moest soms genoegen nemen met facsimile's, want heel wat prachtig materiaal uit de Koninklijke Bibliotheek was niet beschikbaar omdat er een expositie wordt voorbereid die in 2015 in Mons gehouden wordt. Kunstpausen gunnen elkaar zelden het licht in de ogen.

Zo is het originele pistool waarmee de verdoemde dichter twee kogels afvuurde op zijn 'helse bruidegom' hier noodgedwongen vervangen door een ander exemplaar uit dezelfde reeks. Gelukkig zijn Verlaines lotgevallen straf genoeg voor een inspirerend uurtje 'dode dichters kijken' in een van de mooiste winkelgalerijen van het oude Europa.