Is het echt zo slecht gesteld met de mensenrechten in Oekraïne?

Is de rechtsvervolging van de Oekraïense oud-premier Joelia Timosjenko politiek gemotiveerd?

Volgens westerse politici en de Russische president Medvedev wel. Timosjenko ruilde in 2004 haar naam als 'gasprinses' in voor die van 'heldin van de Oranjerevolutie'. In die omwenteling werd een verkiezingszege van Viktor Janoekovitsj teruggedraaid en kwamen Timosjenko en president Joesjenko aan de macht. Zes jaar later waren de rollen omgekeerd. Het volk was doodziek van de tweestrijd tussen Timosjenko en Joesjenko die, ook volgens Europa, het land onbestuurbaar maakte. Janoekovitsj won de verkiezingen en begon een 'campagne tegen corruptie' die vooral zijn grootste politieke vijanden treft. Janoekovitsj zegt dat hij zich niet met de rechtspraak mag bemoeien, maar dat is ongeloofwaardig omdat hij zijn greep over de rechterlijke macht enorm heeft versterkt.

Is het Oekraïense gevangeniswezen werkelijk zo slecht?

Ja. Net zoals in veel opvolgersstaten van de Sovjet-Unie komen politiegeweld en afgedwongen bekentenissen veel voor. Strafkolonies worden gekenmerkt door overvolle cellen en slechte medische en sanitaire voorzieningen. Timosjenko's cel is echter schoon en ruim. Het conflict om (het gebrek aan) medische behandeling kent twee kanten. Enerzijds namen de autoriteiten haar rugklachten maandenlang niet serieus. Anderzijds eist Timosjenko een aparte behandeling, omdat ze de 'staatsartsen' niet vertrouwt. Volgens Duitse artsen die haar onderzochten volstaat nu alleen nog behandeling in een gespecialiseerde (Duitse) kliniek. De affaire bereikte een dieptepunt toen Timosjenko geslagen zou zijn bij een gedwongen transport. Sindsdien is ze in hongerstaking.

Is de politieke situatie in Oekraïne verslechterd onder Janoekovitsj?

Volgens zijn politieke tegenstanders en veel westerse waarnemers wel. In 2009 zegende het Amerikaanse Freedom House het land nog als 'een van de meest bloeiende civil society's in de regio'. Inmiddels staat Oekraïne te boek als 'minder vrij'. De persvrijheid staat onder druk, zeggen critici binnen en buiten Oekraïne. Hetzelfde geldt voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. De grootste angst van Janoekovitsj' opponenten is dat hij het land in autoritaire richting stuurt. Maar niet alle misstanden die nu om voorrang dringen, zijn sinds twee jaar zomaar uit de lucht komen vallen. Oekraïne is een transitieland waarin politiek en corrupte economie worstelen met de erfenis van het communisme. Janoekovitsj brak echter met een gulden regel: je smijt je tegenstanders niet in de bak.

Oekraïne doet aan 'selectieve rechtspraak'. Doet de EU aan 'selectieve verontwaardiging'?

Het lijkt erop, want er is nog niets vernomen van een boycot van het Eurovisiesongfestival, dat eind van de maand in Azerbeidzjan wordt gehouden. Vergeleken met Azerbeidzjan vertegenwoordigt Oekraïne een democratische modelstaat. En wat te denken van Rusland - waar in 2014 de Winterspelen worden gehouden en in 2018 het WK voetbal? Alle kwalen die Oekraïne nu krijgt toegeschreven, heeft Rusland in het kwadraat. Het tegenargument is: doet er niet toe. De slechte behandeling van Timosjenko valt samen met Euro 2012 - een uitgelezen kans om een politiek signaal af te geven aan Janoekovitsj zonder een streep te halen door de beoogde intensievere samenwerking met dit land.