Dit is niet 'The Life of Brian'
Hoe een kwartiertje film het Midden-Oosten kan doen ontbranden
Meer nog dan de aanslepende chaos in Libië opent de dood van ambassadeur Christopher Stevens de ogen voor de ongewenste gevolgen van de NAVO-operatie die Kadhafi ten val bracht. Om het te zeggen met generaal Michael Hayden, tot 2009 directeur van de CIA: "We gingen naar Libië om redenen die zeer overtuigend schenen, maar zonder een ernstige inschatting van de gevolgen." Het ging om verdrukking, maar er waren ook andere verhaallijnen, Oost tegen West, tribale tegenstellingen, en dat het oosten van het land, waar de revolutie begon, de bakermat is van de terroristische Libische Islamitische Gevechtsgroep. Het resultaat is "controleverlies, draagbare luchtdoelraketten, wapens waarmee het noorden van Mali is veroverd op een regering die een vriend is van de Verenigde Staten. VN-resolutie 1973 ging nooit alleen om humanitaire bijstand, ze diende om het regime omver te werpen."
De tragische dood van de ambassadeur en drie van zijn medewerkers in Benghazi, de gelijktijdige bestorming van de ambassade in Caïro, de doden in Sana'a, de steekvlam van Marokko tot Bangladesh... tonen hoeveel goodwill het Westen met zijn steun aan de Arabische revoluties heeft opgebouwd. Uit een peiling van Gallup twee maanden geleden bleek dat de interventie in Libië door de Arabieren werd afgewezen. Alleen in Libië zelf was een kleine meerderheid voor. Over de filmtrailer die de aanleiding is voor het onheil zei Hayden: "Daden hebben gevolgen en wie zo'n cascade van gebeurtenissen in werking stelt, draagt een zekere verantwoordelijkheid. Daar staat het fundamenteel recht op vrije meningsuiting tegenover dat hier op de proef wordt gesteld."
Die vrije meningsuiting is voor de nieuwe regimes geen prioriteit. Zelfs in Turkije is ze in de verdrukking. Er is een onverenigbaarheid van sommige westerse waarden met gevoeligheden en tradities in de moslimwereld. Wanneer de Egyptische salafisten, goed voor een kwart van de kiezers, maatregelen eisen van de Amerikanen bedoelen ze dat we hun respect voor Mohamed tot het onze moeten maken. President Morsi zei hetzelfde in Brussel: "We beschouwen al wie onze profeet beledigt als een vijand." In Caïro riepen de moslimbroeders in het Arabisch op om te betogen en tweetten in het Engels naar de Amerikaanse ambassade, doelwit van het protest, hun 'opluchting' dat iedereen daar ongedeerd was. De ambassade antwoordde dat ze ook de Arabische tweets van de broeders las. Kritische stemmen in Egypte kennen de dubbelhartigheid van hun nieuwe leiders, maar Washington heeft wat dat betreft evenmin krediet.
De broederschap was ook bij de eersten om de kopten te betichten en goot daarmee olie op het vuur. Dat een koptische veroordeelde oplichter uit Californië, die zich uitgaf voor een jood, achter Innocence of Muslims steekt, en het een kopt was die de bedenkelijke, in het Arabisch gedubde trailer van de film bekendheid gaf via zijn blog, is koren op de sektarische molen. Geen paus in Libanon kan de verdere stille exodus van miljoenen christenen uit het Midden-Oosten nog stoppen. Ze vertrekken met bitterheid en wrok.
De dood van de ambassadeur toont nog maar eens aan dat enkele minuten op het vrije internet volstaan om sluimerende haatgevoelens te doen oplaaien. En ook dat haatgevoelens gevaarlijke beelden voortbrengen die zich als een virus verspreiden. Moet men ze daarom verbieden? En wankelt dan de heilige vrijheid? Is dat het wat 'de moslims' in de nieuwe wereldorde beogen en zullen ze niet rusten voor ze onze vrijheid hebben beknot? Is dat de essentie van het wereldomspannend kalifaat dat volgens dokter Jacques Beres, medestichter van Artsen zonder Grenzen en net terug uit Aleppo, de heilige strijders in Syrië begeestert? Het zijn vragen die rijzen nu de politieke islam de winnaar is van de omwentelingen.
Sterven voor vrijheid
Aan de vrijheden wordt plichtmatig herinnerd door westerse leiders. Ook nu, na Benghazi. Tegelijk beleeft het Westen een identiteitscrisis en lopen die vrijheden gevaar. De herinnering aan de Koude Oorlog en die tegen de nazidictatuur vervaagt. Censuur ligt bijna een halve eeuw achter ons. Vrijheid is vanzelfsprekend en niet meer iets waar men desnoods voor wil sterven. Zo'n bereidheid is er bij een voorhoede aan de overkant wél. De aanslag in Benghazi was niet 'spontaan', maar werd waarschijnlijk gepleegd door twee terreurcommando's na een oproep, enkele uren tevoren, van al-Zawahiri, de leider van Al Qaida. Een jaar geleden, tijdens de hoogtijdagen van de revolutie, werd de terreurorganisatie door westerse commentatoren dood verklaard. Vandaag is ze ineens overal. Men blijft moedwillig blind voor de vaststelling dat al dertig jaar elk westers avontuur in dit kruitvat van de wereld faliekant afloopt.
"Waartoe dienen onze zinnen als ze niet geprikkeld mogen worden?", vroeg professor Nagel op een van de laatste grote censuurprocessen in Nederland. Enkele jaren later, in 1968, werd Gerard Reve vrijgesproken voor Nader tot U, waarin hij de liefde bedrijft met God in de gedaante van een 'eenjarige muisgrijze ezel'. Vrienden moslims, alles went. Volksgenoten, niets is onwrikbaar verworven. Waartoe dient de vrijheid als ze geen werkwoord is?