Mogelijke schade Diabolo geraamd op 1 miljard euro

Het was gezellig, op 7 juni 2012, zo'n tiental meter onder de startbaan van Zaventem. Ministers en staatssecretarissen verdrongen elkaar voor een plekje voor de camera's. Ook de koning daagde op voor de feestelijke opening van de Diabolotunnel, die Antwerpen in een halfuurtje met de luchthaven verbindt.

De Diabolo was het meest prestigieuze spoorproject ooit. Tot begin dit jaar de eerste onheilsberichten opdoken. De reden: het wurgcontract dat het spoor afsloot met de privé-exploitant Northern Diabolo.

Trigger point

Volgens de concessieovereenkomst tussen Infrabel en Northern Diabolo, die in 2047 afloopt, moesten er in de eerste helft van 2013 precies 2.254.894 reizigers door de Diabolotunnel passeren. Het probleem is dat de tunnel in de eerste helft van 2013 minder dan 75 procent van die doelstelling haalde. Er gingen 1.682.105 personen door de tunnel, zo blijkt uit cijfers die De Morgen kon inkijken.

Waar knelt het schoentje? Northern Diabolo is ingedekt door een aantal corrigerende mechanismen in het contract. Een daarvan is het zogenaamde Trigger Point. Als de reizigersaantallen een jaar onder de 85 procent van de vooropgestelde doelen blijven, kan Northern Diabolo eisen dat de reizigerstol, nu 4,44 euro, wordt opgetrokken. Bronnen binnen de NMBS verwachten dat de tol volgend jaar wordt opgetrokken tot 5 euro per persoon.

Maar de NMBS overschrijdt ook een tweede cruciale grens. Aangezien er minder dan 75 procent van het vooropgestelde aantal reizigers wordt behaald, ontstaat een zogenaamde Deficient Train Service. Als de reizigersaantallen niet dringend omhoog gaan, zou de privépartner de concessie kunnen opzeggen op het einde van dit jaar.

Dat kan zware financiële gevolgen hebben. "Infrabel zou de hele boel moeten overnemen, schuld incluis. De schade daarvan kan oplopen tot een miljard euro", valt te horen bij een expert.

Tussen haakjes: ook zonder mislukking kan Northern Diabolo op een aardige duit rekenen. De wet van 30 april 2007 bepaalt dat Infrabel jaarlijks 9 miljoen euro moet betalen aan de privé-exploitant. En dat 35 jaar lang. Tegelijk stort de NMBS de tol van 4,44 euro per reiziger rechtstreeks door naar Northern Diabolo. Ook moet de NMBS een jaarlijkse bijdrage betalen die overeenkomt met 0,5 procent van haar omzet en een bedrag van 1.887.000 euro dat jaarlijks wordt geïndexeerd.

"We hebben ons laten rollen. Het contract van de Diabolo is nog slechter dan dat van de Fyra", zegt Stefan Stynen, voorzitter van reizigersvereniging TreinTramBus. "Northern Diabolo heeft er alle belang bij dat de NMBS en Infrabel mislukken. In dat geval krijgt het zijn geld meteen, nu is dat gespreid over 35 jaar."

Creatief met cijfers

Volgens CD&V-specialist Jef Van den Bergh, die het dossier in de Kamer opvolgt, moet het spoor op zoek naar alternatieve inkomsten. "Het contract is nefast voor de duurzame mobiliteit. Waarom vervangen we de toeslag op de treintickets niet door een bijdrage van pakweg 1 euro op elk vliegticket? Zo moedig je iedereen aan om met de trein naar de luchthaven te komen."

Bevoegd minister Jean-Pascal Labille (PS) liet dinsdag in de commissie Infrastructuur verstaan daarvoor open te staan.

Bij het spoor houdt iedereen de adem in. In het vervoersplan 2014, dat De Morgen publiceerde (DM 23/11), stuurt de NMBS alvast zoveel mogelijk treinen door de tunnel. Binnenkort rijden er daarom vanuit Brussel zes in plaats van vier treinen per uur naar Zaventem. Ook vanuit Hasselt en Brugge komen er nieuwe rechtstreekse treinverbindingen. Al heeft de reiziger daar niet altijd even veel baat bij. Zo wordt de lijn Mechelen-Leuven soms omgeleid langs de luchthaven, hoewel dat een flinke omweg is.

Ook de NMBS dreigt de dupe te worden van de Diaboloverbinding. De NMBS betaalt de reizigersbijdragen aan Northern Diabolo immers niet op basis van de ticketverkoop, maar op basis van de tellingen door camera's aan de roltrappen van het station onder de luchthaven. Iedereen die daar voorbijkomt, ook wie geen trein neemt of wie niet moet betalen voor de trein, wordt meegeteld. "Dat scheelt 2,6 miljoen euro per jaar", zegt een bron bij het dossier.