Direct naar artikelinhoud

'Ik trek altijd partij voor de zwakkere'

Ze hebben criminele neigingen, ze komen uit een moeilijk nest, ze zijn ongewenst. Theatermaakster Hanneke Paauwe zoekt in Verboden toegang naar diagnoses en oplossingen voor moeilijke jongeren. 'Problematische jongeren bestaan niet zonder problematische ouders en een problematische maatschappij.'

Ze woont al twintig jaar in Brussel. Uit Nederland is ze naar België gekomen voor de kansen die ze hier als theatermaakster kreeg. En voor de liefde. Hanneke Paauwe (51) houdt van Brussel, en als je haar gesproken hebt, begrijp je ook waarom. "Hier kun je tenminste nog vreemde dingen meemaken, het is een anarchistische stad. In Antwerpen is alles zo proper en zo rustig, daar heerst een veel provincialere mentaliteit. Daar heb ik wel eens het gevoel dat iedereen ooit al met elkaar naar bed is gegaan (lacht). Brussel is veel anoniemer. De stad dwingt me tot alertheid, en dat is goed voor mij. Zo blijf ik wakker. Zo blijf ik met mijn voeten in het hier en nu staan, in plaats van te gaan dagdromen of te fantaseren over utopieën. Loop in Brussel over straat en je krijgt de wereld gepresenteerd: al het mooie, maar ook de shit."

Die wereld trekt u ook binnen in uw voorstellingen. Verboden toegang gaat over jongeren en problemen. Daarmee zit u op een erg actueel spoor.

"Ik begon te denken over deze thematiek naar aanleiding van de expo Gevaarlijk jong in het Museum Dr. Guislain in Gent. Maar lees de kranten en kijk tv, en je ziet inderdaad dat er van alles aan de hand is. Het is niet gemakkelijk om in deze tijd een kind of jongere te zijn. We worden er niet bepaald toleranter op, en we leven in een maatschappij die erg individualistisch is, en vooral gericht op consumeren en presteren. Niet voor niets dus dat er zo veel problemen zijn.

"Voor ik Verboden toegang schreef, heb ik een aantal jeugdinstellingen bezocht, zoals Sint-Idesbald in Roeselare, De Waaiburg in Geel en Bethanië in Genk. Ik sprak daar met de jongeren zelf, maar ook met ouders en begeleiders. Vaak is het zo dat kinderen die in een instelling zitten ook ouders hebben die hun jeugd daar doorbrachten. Als je met die zogenaamde probleemjongeren praat, merk je dat ze vaak een heel groot hart hebben, en niet dom zijn. Ze hebben gewoon hun milieu niet mee. Dat is toch triest, dat die vicieuze cirkel zo moeilijk doorbroken kan worden? Als de jeugd de toekomst is, moet je er ook in investeren. Problematisch gedrag is een signaal: heb aandacht voor ons, help ons, ondersteun ons, luister naar ons."

De rol van ouders en opvoeding zat ook in uw vorige voorstelling, Sneeuwwitje en de 77 vergiften. Wat trekt u daar zo in aan?

"Ik ben geen socioloog, en ik kan dus ook geen wetenschappelijke conclusies trekken, maar volgens mij bestaan er geen problematische jongeren zonder problematische ouders en een problematische maatschappij. Kinderen worden zo hard onder druk gezet: ze moeten goed presteren op school en allerlei hobby's hebben. Reclame en groepsdruk geven een bepaald beeld van hoe je moet zijn, en wat je allemaal moet hebben om 'cool' te zijn. Komt daarbij dat ouders het zo ontzettend druk hebben. Dat zorgt ervoor dat het fundament vaak verdwenen is: tijd, aandacht en ruimte besteden aan elkaar. De basis van een familie is dat je samen bent, dat je je niet anders hoeft voor te doen dan je bent, dat je dus best ook wel eens zwak of boos mag zijn, dat er ruimte is voor problemen. Met andere woorden: dat er veiligheid is.

"Ik merk wel dat ik in mijn voorstellingen altijd partij trek voor de zwakkere: degene die geen veilig gezin heeft, die problemen heeft, die kansarm is, die te lijden heeft onder een taboe."

Waar komt dat vandaan?

"(zwijgt even) Wellicht heeft dat te maken met mijn opvoeding. Ik kom uit een gezin van zes kinderen, wij moesten ook vechten voor wat aandacht. En mijn ouders waren katholiek, dat hielp ook (lacht).

"Maar dat is precies mijn engagement: theater zal de wereld niet veranderen, ook het mijne niet. Maar als ik mijn publiek een beetje kan raken met wat ik maak, als ik de gedachte kan meegeven dat het belangrijk is dat we aandacht en tijd vrijmaken voor kinderen en jongeren, dat we naar hen kunnen luisteren, dan ben ik al blij."

Was u zelf een probleemjongere?

"(lacht) Ik was geen probleemjongere, maar laat het me zo zeggen: ik kom niet uit een gemakkelijk gezin. Dat schets ik ook in bepaalde scènes in Verboden toegang: elke mens heeft twee ouders, en dat gaat generaties terug. Al die generaties dragen dingen over. Zodra je geboren wordt in een gezin, krijg je te maken met die overdracht. Je kiest niet voor je familie of je ouders. Nu ja, je ouders kiezen ook niet altijd voor jou (lacht). Maar wat ik vooral wil zeggen: alles wat zorgvuldig verborgen of verdrongen werd binnen die generaties, duikt op een of andere manier toch altijd op. Taboes zorgen ervoor dat mensen op een erg verwrongen manier met elkaar omgaan. Gewoon met elkaar spreken en luisteren kan al veel helpen."

Er is al veel over gezegd en geschreven, maar wat vindt u van het tv-programma De Bleekweide?

"Ik vind het vooral heel integer gemaakt. Ik ben natuurlijk geen therapeut, en ik kan de stemmen wel begrijpen die zeggen dat je niet openbaar mag maken wat je binnen therapie bespreekt, en dat die getuigenissen net zo goed anoniem hadden gekund. Maar ik vind het vooral enorm moedig van die jongeren om zich zo kwetsbaar op te stellen. Voor mij zijn ze kleine helden. Zij openen voor heel veel mensen een wereld, door te laten zien dat je iets kunt doen aan een probleem, dat je geen totale sukkel hoeft te zijn om hulp te zoeken als je je slecht voelt.

"Als zo'n jongere toont dat pestgedrag werkelijk heeft geleid tot de zelfdoding van zijn zus, omdat ze geen hulp durfde te vragen, dan heb ik daar erg veel bewondering voor. Net zoals voor dat gezin waarvan de ouders aan het scheiden zijn, en hun 'vuile was' gewoon naar buiten brengen. Hoedje af, zeg ik dan. Als er dus al negatieve aspecten zijn aan dit programma, dan denk ik niet dat ze opwegen tegen de voordelen."

U staat er niet om bekend rustig theater te maken. Is dat met Verboden toegang opnieuw het geval?

"Ik hou inderdaad van leven in de brouwerij op het podium. Ik wil mensen confronteren, taboes aanpakken. Ik hou ook van beeldend theater. Een blad voor de mond nemen, doe ik dus niet. En dat stellen kinderen en jongeren op prijs. De onderwijzers en programmatoren soms iets minder (lacht), maar theater moet wel ergens over gaan, vind ik.

"Ook Verboden toegang is geen voorstelling voor sissy's. Het wordt een mix van rauwheid, confrontatie, humor en ontroering. Het publiek kruipt mee in het hoofd en het hart van twee meisjes die niet uit een gemakkelijk milieu komen. Een voorstelling over gelukkige gezinnen moet je dus niet verwachten."

Twee jaar geleden werd uw voorstelling Arena elf dagen voor de première geannuleerd, omdat het niet werkte. Dat moet niet simpel zijn voor een maker.

"(zwijgt even) Dat is erg zwaar geweest om te dragen. Ik ben daar ook fysiek ziek van geweest. Door allerlei factoren wilde het gewoon niet lukken met die voorstelling. Iets ergers kun je niet meemaken in de theaterwereld. Ook al omdat er veel gemeenschapsgeld mee gemoeid is. 'Hanneke, dit mag echt nooit, nooit, nooit meer gebeuren', dacht ik voortdurend. En nu nog. Als ik na Arena niet direct Sneeuwwitje had kunnen afmaken, waar ik al aan begonnen was, en als dat geen goede voorstelling was geworden, dan is het best mogelijk dat ik nooit nog iets gemaakt zou hebben."

Eén vraag nog. U werkt veel met en voor kinderen, maar u hebt er zelf geen. Mist u dat?

"Missen is veel gezegd. Ik ben altijd zo druk bezig geweest, ik heb altijd zo veel te maken en te schrijven en te doen gehad, dat ik het nooit voor me zag hoe ik dat moest combineren met een kind. Maar het is wel een ervaring die ik gemist heb. Ik denk dat je veel leert van kinderen. Ze confronteren je met het leven en met jezelf, ze zijn je verbinding met de tijd en met de jeugd. Ik denk ook wel dat ik een leuke moeder zou zijn geweest. Dus als ik het nog een keer zou kunnen overdoen, dan zou ik wel voor kinderen kiezen. (glimlacht) In een ander leven dus misschien, wie weet."

Verboden toegang, vanavond in première in Schaarbeek, daarna op tournee, www.hannekepaauwe.nl

Bij de voorstelling hoort ook een kleine expo. De jongeren uit Sint-Idesbald in Roeselare maakten kleine huisjes, waarmee ze duidelijk maken hoe zij hun toekomst dromen.