'Obama rijdt heus geen hobbelrit'

De Syrische president Assad is het eens om zijn chemische wapens onder internationaal toezicht te laten ontmantelen. Hoe realistisch is dit plan?

Slaughter: "We moeten dit plan ernstiger nemen dan andere, omdat het er kwam in de schaduw van de dreiging met geweld. Ik denk dat er redenen zijn om te geloven dat de Syrische regering oprecht mogelijke VS-aanvallen wil voorkomen. Tegelijk moeten we beseffen dat de Syriërs ook vroeger met Russische steun beloofden te onderhandelen en er vervolgens niets gebeurde. Elke onderhandeling moet gebonden zijn aan strikte tijdstabellen."

Anders dreigt men, zoals de Iraakse president Saddam in de jaren negentig, er een sport van te maken ontwapening op de lange baan te schuiven?

"Ja. We moeten duidelijk maken dat Assad ons niet zo voor de gek kan houden. Assad moet nu met een gebaar van goede wil over de brug komen. Hij zal zo snel mogelijk - binnen een week of zo - enkele chemische wapens moeten overdragen; een borg om te tonen dat het hem menens is. De krijtlijnen van een ontwapeningsakkoord moeten snel duidelijk worden. Daarna kan een VN-missie ter plaatse gaan.

"Tegelijk kunnen we ook proberen een wapenstilstand te onderhandelen. Je kunt niet zomaar in een oorlogszone gaan om wapens te ontmantelen. Zo'n staakt-het-vuren kan het pad effenen voor structurele vredesgesprekken."

Obama stelde zijn vraag aan het Congres uit om Syrië aan te vallen. Een goeie zet?

"Het was een slimme beslissing. Als er een ontwapeningsakkoord is voor de chemische munitievoorraden, zal het Congres de inzet van geweld nooit hoeven toe te staan. De VS hebben altijd gezegd dat we voor dit conflict een politieke uitweg verkiezen boven een militaire oplossing. We willen gewoon dat Assad nooit meer chemische wapens kan inzetten. Als er uiteindelijk geen akkoord komt, of als dit een manoeuvre blijkt om tijd te winnen, zal Obama in een sterkere positie staan om het Congres alsnog gebruik van geweld te vragen.

"Ondanks de kritiek die hij kreeg, vond ik het goed dat hij het Congres bij zijn plannen betrok. Zo verandert de president de oorlogsvoet waarop de VS zich sinds 9/11 bevinden, en waarmee het Witte Huis geweld kon autoriseren zonder toestemming van onze verkozenen. President Obama herstelde de balans, zodat het Congres in dit soort crisissen mee zijn verantwoordelijkheid opneemt."

Wie mag de veren van een chemisch ontwapeningsakkoord nu op zijn hoed steken: president Obama of president Poetin?

"Bij een akkoord krijgen we een winsituatie voor beiden. Ook de Russen of Iraniërs willen niet dat Assad chemische wapens gebruikt. Zonder chemische wapens wordt Assad zwakker en groeien de kansen op een wapenstilstand en een diplomatiek vergelijk. Bekijk deze crisis niet door een Koude Oorloglens, wel als een proces waarbij de dreiging van geweld en onderhandelen samenvloeien.

"Ik denk niet dat er tussen de VS en Rusland ooit onenigheid was om de inzet van chemische wapens en de gruwel in Syrië te veroordelen. Er was wel onenigheid over de inzet van geweld om het conflict te stoppen. Zelfs als de VS militair hadden ingegrepen, denk ik niet dat het de fundamenten van de wereldorde dooreengeschud zou hebben. Nogal wat landen waren in het openbaar tegen de dreiging met militair geweld maar in het geheim voor. In Rusland zelf is de oorlog in Syrië niet eens voorpaginanieuws."

Wat zijn uw lessen voor het VS-buitenlandbeleid, dat volgens critici nu een hobbelparcours rijdt?

"De VS begrijpen dat we in een wereld leven waarin het veel moeilijker is een consensus te bereiken en waarin het voor vele staten makkelijk is geworden om zich te verbergen achter de VN of achter elkaar, waarin iedereen denkt er iets moet gebeuren maar niemand iets doet. Toch is deze crisis voor mij een voorbeeld waarbij Obama consequent handelde, naar de woorden van zijn inauguratierede uit 2008. Daarin wees hij op de verantwoordelijkheid van grootmachten: grootmachten moeten ook dreigen met optreden wanneer ze dat zelf niet willen, of als niemand anders dat wil. Dus, zo hobbelachtig men het noemt, als de president deze woorden niet was nagekomen zou de wereld nu een veel gevaarlijker en chaotischer plek zijn.

"Ik wil ook benadrukken dat de VS liefst nooit alleen optreden. Elk land dat zich als een grootmacht beschouwt moet zijn verantwoordelijkheid nemen om het internationaal recht te doen respecteren en staten te straffen die dat niet doen."

Ziet u parallellen tussen de Syriëcrisis en andere historische omwentelingen?

"We moeten er alles aan doen opdat de achterliggende religieuze strijd (tussen soennieten en sjiieten) geen parallel wordt met de dertigjarige oorlog in Europa tussen katholieken en protestanten (1618 tot 1648), een conflict tussen kleinere prinsdommen en staatjes die ook geïnteresseerd waren in het hertekenen van grenzen. Dat is een toxische combinatie. Een van de redenen om te zorgen dat de strijd stopt binnen Syrië en niet de grenzen overstijgt is deze verontrustende gelijkenis tegengaan."

Wat is nu de volgende stap. Is een Daytonakkoord, dat in 1995 de Balkanoorlogen beëindigde, voor Syrië mogelijk?

"Ik denk dat het de enige hoop is voor Syrië. Zo onvolmaakt het Daytonakkoord was, een onderhandelde transitie is het enige alternatief voor een uitdeinende burgeroorlog waarin het land uit elkaar valt of het conflict de grenzen overstijgt naar buurlanden als Libanon, Irak, Jordanië en Turkije. Hopelijk wordt de chemische ontwapeningsdiscussie de aanzet voor een bredere onderhandelingsronde."