'De Meesters in het boek voelen als familie'

Marcel Wanders (52) in hoogsteigen persoon op de Duitse boekenbeurs. Het is eens iets anders dan op optredens met aan luchters hangende danseressen in Milaan of decadente designfeestjes in door hem ingerichte boetiekhotels. Hij komt Rijks, Masters of the Golden Age voorstellen, een luxekunstboek met reproducties van 17de-eeuwse Hollandse meesterwerken. De originelen hangen in de Eregalerij van het Amsterdamse Rijksmuseum, een tempel van Nederlandse nationale trots.

Op vraag van uitgever Steven Hond van Uitgeverij Komma koos Wanders fragmenten uit de beroemde schilderijen van meesters zoals Rembrandt, Van Ruysdael, Steen en Hals. Ze worden in het boek op ware grootte afgebeeld zodat de details bijzonder goed zichtbaar zijn. Ook geavanceerde digitale printtechnieken gecombineerd met hoogwaardige materialen en ambachtelijke hoogstandjes moeten de uitzonderlijke levendigheid en beeldkwaliteit garanderen. De glanzende cover met drukke decoratieve patronen is meteen herkenbaar als een Marcel Wanders-ontwerp.

Een dertigtal hedendaagse denkers- en kunstenaars werd uitgenodigd om in de kunstuitgave ook hun kijk op een meesterwerk te geven. Enkele namen zijn chef Ferran Adrià van El Bulli, sterrenfotograaf Anton Corbijn en mode-erfgename Angela Missoni. Kortom een rijtje waarin Wanders zich thuis kan voelen.

"Ik zie ze als familie", beantwoordt hij de vraag wat hij heeft met de Meesters van de Gouden Eeuw. "Ze staan heel dicht bij me. Denk aan een oom die heel dicht bij je stond en die altijd advies gaf. Je blijft altijd kijken door de ogen van je oom."

Familie is een beeld dat hij vaak gebruikt. Ook voor de dingen die hij ontwerpt. Hij gaat er prat op dat hij als vormgever de tradities uit het verleden een plek heeft gegeven, ook al was dat in strengere designtijden not done.

We vinden de herwaardering van ambacht intussen heel normaal, maar halverwege de jaren 90, toen Wanders als een van de boegbeelden van het ontwerperscollectief Droog Design doorbrak, was dat nog anders. Verwijzingen naar kneuterige macramétechnieken, oma's Delfts blauw of neobarokkrullen werden in het industriële design toen nog zonder pardon als kitsch afgevoerd.

Wanders, die als jonge student industriële vormgeving ooit van de Designacademie in Eindhoven werd weggestuurd, hield echter voet bij stuk. Hij vond herkenbaarheid onmisbaar, ook in nagelnieuwe producten. De link met verleden en tradities zorgt voor een sterkere emotionele band, zoals bij familie, meent hij. Hij ziet dat als een voorwaarde voor een duurzame relatie met nieuw ontworpen dingen.

"Als ik met mijn dochter in Parijs loop, treft het me altijd hoe mooi het is om over een brug te lopen die 100 jaar oud is. Ze stort niet in. Dat al die dingen met tijd en waarde er nog altijd zijn, gratis en voor iedereen, dat vind ik heel bijzonder. Ik sta daarin relatief alleen. Designers kijken vooruit, niet achteruit. De dogma's van het modernisme hebben geleid tot de wegwerpmaatschappij. De modernisten vonden het verleden niet relevant. Hun fixatie op het nieuwe vind ik ziek."

Tussen kunst en kitsch

Maar de jongste jaren klinkt de kritiek steeds luider dat Wanders de moderne fixatie op het nieuwe heeft vervangen door een fixatie op goud. Zijn provocerende merklogo, waarop hij een gouden clownsneus draagt, is niet de enige aanleiding.

Vooral zijn interieurprojecten, die een steeds belangrijker aandeel zijn gaan vormen in zijn werk, zijn volgens velen totaal over de top. Bovenmaatse motieven op bovenmaatse meubelen en behangpapier, reusachtige keramieken klokken, kristallen luchters, bollen, mozaïeken, kolommen, glanzende materialen. Alles erg groot, erg expressief. Overdadig en overweldigend. Het Andaz Prinsengracht Hotel uit 2012 in een voormalige bibliotheek van Amsterdam is een recent typevoorbeeld. Hij ontwerpt heel wat vergelijkbare decors in Miami, Bahrein en andere chique jetsetoorden.

De commentaar op zijn grootse overzichtstentoonstelling Pinned Up met 25 jaar werk in het Stedelijk Museum in Amsterdam vorig jaar was ook niet min. Wat misschien als frivool spektakel in een hotel nog door de beugel kon, werd door de Nederlandse cultuurwereld veel minder gedoogd in een achtenswaardig instituut voor hedendaags design en kunst. In de pers werd breed uitgesmeerd dat Wanders aanzienlijke bedragen aan het Stedelijk Museum had gedoneerd, waaronder 500.000 euro samen met een zakenpartner en de hotelketen Hyatt - de keten die ook het Andaz-hotel runt.

Toch is het niet fair om te stellen dat hij na de mythische Knotted Chair uit 1996 nooit meer iets baanbrekends gerealiseerd heeft. De iconische macraméstoel die dankzij technologie ontwikkeld aan de T.U.Delft (Technische Universiteit Delft) de wetten van de zwaartekracht tart, is momenteel ook op de Design Derby Nederland-België in het Design museum Gent te zien. Na de oprichting van het succesvolle designlabel Moooi, waarvan hij hoofdontwerper en artdirector is, kwamen nog genoeg andere originele en virtuoze ontwerpen, maar zijn pioniersreputatie kreeg een knauw door de net iets te vaak weerkerende peperdure haakwerkjes, jolige bloemenmotieven en goudluster. Zijn commerciële flair gaat voor velen te ver. Hij zou zich te veel laten leiden door de smaak van nouveaux riches uit Abu Dhabi, Rusland en andere opkomende rijke industrielanden.

Het kan aan de omgeving liggen, maar op de boekenbeurs ziet de 'Lady Gaga van de designwereld', zoals The New York Times hem noemde, er tamelijk ingetogen uit. Hij is volledig in het zwart gekleed, zonder het te ver opengeknoopte witte overhemd of de frivole regenboogkleurige kralen om de hals. Voelt hij zich anders een jaar na zijn prestigieuze tentoonstelling met 25 jaar werk in het Stedelijk Amsterdam?

"Ja, ik zit nu midden in die fase, maar niet zozeer omwille van die 25 jaar carrière, veel meer omdat ik 50 jaar geworden ben, een rare leeftijd. Ik kijk op een andere manier door mijn dagen, bekijk hoe ik verder ga. Ik woon nu trouwens ook in San Francisco. Ik werk daar met start-ups. We zijn bezig met een gezichtsmasker tegen luchtvervuiling voor China, de gezondste waterfles en de ontwikkeling van een speciaal schoentje tegen wiegendood."

Dat klinkt geëngageerd. U staat nochtans niet bekend als een geëngageerde designer.

"Hoezo? Dat is echt heel gek. Mensen die zo denken, weten gewoon niet wat we doen. We doen niet alleen vijfsterrenhotels, maar ook uiterst toegankelijke producten. Ik neem als designer net een snoeihard politiek standpunt in. Tegen de wegwerpmaatschappij. Dat zei ik daarnet."

Een boek van 6.500 euro is aan de dure kant, neen?

(protesteert) "Als ik als designer iets duur maak, is het luxe. Als een kunstenaar zoiets doet, is het plots kunst. Je maakt dat boek niet zomaar voor jezelf, wel voor je land, voor je familie, voor je kinderen. Je hoopt dan dat mensen het over honderd jaar nog zullen hebben. De Eregalerij in het Rijks biedt het beste van wat een land gerealiseerd heeft."

Wat is voor u het design van vandaag dat morgen nog betekenisvol zal zijn?

(haalt zijn sobere zwarte iPhone tevoorschijn) "Kijk nu dit: het toppunt voor de designer. No bad feelings for Apple, maar die dingen hebben alleen waarde in het nu, in de context van de tijdelijkheid. Dat verdwijnt over 100 jaar naast een zout- en pepervaatje. Het is niks. Een iWatch willen de mensen niet eens om hun pols. Het is geen Breitling-horloge, hè.

"Weinig dingen van nu zijn de moeite. Dat is onze cultuur. Ik ben daar zelf een onderdeel van. Het is superfrustrerend, haast onmogelijk om iets anders te doen op dit moment. Zal er iets overblijven over een eeuw? Ja, de moderne designiconen zijn natuurlijk geweldig, maar we kunnen niet eens meer zien wat ze zijn, onze hele cultuur, ons tijdsgewricht is modernistisch.

"En als ik dan iets meer wil, dan krijg ik van jou op mijn flikker dat het duur is."

Rijks, Masters of the Golden Age. Paintings of the Gallery Of Honour, Uitgeverij Komma, salontafelboek 95 euro, limited edition 6.500 euro, gepersonaliseerde uitgave prijs op aanvraag, info rijks@mastersofthegoldenage.com