De meester en de kleinzoon 'Een Picasso zijn is een bonus'

Pablo Picasso is niet alleen een van de meest invloedrijke kunstenaars van de 20ste eeuw, hij was ook de eerste artiest die zichzelf in de markt wist te zetten als een echte celebrity. Een wereldster, die zelf de grenzen sloopte tussen zijn artistieke, sociale en amoureuze leven. Toen hij in 1973 overleed, liet hij een familiaal slagveld achter, een Guernica van (ex-)vrouwen, minnaressen, wettige en onwettige kinderen.

Bovendien had Picasso - wiens fortuin op meer dan een miljard werd geschat - niet voor een testament gezorgd, alsof hij er wel lol in had dat zijn afstammelingen decennia later nog oorlog zouden voeren over zijn nalatenschap en zijn naam. De miljoenen die zijn getroubleerde familieleden in de schoot geworpen kregen, bleken geen wildcard voor een gelukkig leven. Zijn weduwe en een ex-minnares pleegden zelfmoord na zijn dood, net als zijn oudste kleinzoon Pablito.

Die slechte reputatie van Picasso is een beetje overdreven, zo meent Olivier Widmaier Picasso (54). De verrassend aardige en nuchtere Picasso-telg is de zoon van Maya Picasso, het meisje dat eeuwig 3 jaar zal zijn als Maya à la poupée, een kleurrijk kubistisch werk van Picasso uit 1938. Schattige blonde Maya is het buitenechtelijke kind van Picasso en Marie-Thérèse Walter, Picasso's muze en maîtresse in de jaren 30, tijdens zijn huwelijk met de danseres Olga Khokhlova.Hoewel Olivier Widmaier Picasso zijn grootvader nooit ontmoette, reist hij de wereld rond als ambassadeur van de artiest en het succesvolle 'merk' Picasso.

We ontmoeten hem in het Amsterdamse luxehotel Sofitel The Grand. Op uitnodiging van de hotelketen maakte Olivier Widmaier Picasso een fototentoonstelling op basis van de archieven van het Franse magazine Paris Match. De dertig foto's tonen Picasso en enkelen van de grootste kunstenaars van de 20ste eeuw op een intiem moment in een privélocatie.

De expo deed eerst de Verenigde Staten en Azië aan en na een tussenstop in Amsterdam trekt hij volgend jaar naar het Midden-Oosten. Olivier Widmaier Picasso was overal present, om met niet aflatend enthousiasme journalisten te woord te staan. Het blijft mensen over de hele wereld intrigeren, blijkbaar, wat de goden en de genen voor een mens in petto hebben als je grootvader Pablo Picasso heet.

Revealed, zo heet het fotoproject. In de openbare ruimte van het hotel treffen we Matisse aan, die op zijn doodsbed aan zijn beroemde cut-outs werkt. En Kees van Dongen in zijn atelier, waar Brigitte Bardot voor hem poseert. Pablo Picasso is met vijf foto's goed vertegenwoordigd.

"In een hotel moet je meteen de aandacht van de bezoekers kunnen trekken", zegt Olivier Widmaier Picasso. "Het is heel anders dan een expo in een kunstgalerij of een museum, waar mensen komen om zich in kunst onder te dompelen. In een hotel is alles erop gericht om je thuis te laten voelen, tot rust te brengen. Dat gevoel van intimiteit wilde ik als rode draad gebruiken in de fotoselectie. Alle foto's geven een blik in het privéleven van de artiesten. In de studio, bij hen thuis, op een onbewaakt moment.

"De mensen van Paris Match ken ik heel goed, dus ik mocht gaan snuisteren in hun archieven met duizenden foto's. We hebben er dertig overgehouden, met een goede mix tussen kunstenaars van vroeger en nu. Sommige artiesten worden verlegen wanneer iemand een camera op hen richt, andere zijn juist vol zelfvertrouwen, nemen controle over de situatie en over de fotograaf. Dat was zeker het geval voor mijn grootvader. Hij wist duivels goed hoe hij de camera moest bespelen."

Picasso was de meest gefotografeerde artiest van zijn tijd. Ook zijn privéleven schermde hij niet af voor fotografen.

"Integendeel, hij gebruikte fotografie juist in zijn eigen voordeel. Hij liet zich graag fotograferen en nam ook veel foto's van zichzelf, om de juiste poses en blik te oefenen."

Picasso als de uitvinder van de selfie?

"Ja, absoluut. Er bestaan zelfs foto's van hem uit 1905 die hij zelf heeft genomen. Hij experimenteerde met het beeld dat hij van zichzelf wilde tonen aan de buitenwereld, omdat hij controle wilde over zijn eigen imago.

"Toen hij later beroemd werd, vond hij het belangrijk om via foto's zijn werk, zijn atelier, zijn leven te documenteren. Hij gebruikte fotografie om zijn eigen mythe te creëren en om de overlevering te garanderen.

"Na de Tweede Wereldoorlog kwamen de massamedia op, met bladen als Paris Match en Life, en hij heeft daar meteen op ingespeeld. Hij was niet vies van roem en bekendheid, hij zocht het op. Net zoals de popsterren van nu, die de media gebruiken om in de aandacht te blijven. Hij liet zich fotograferen als familieman, samen met zijn vriendin Françoise Gilot, spelend met zijn kinderen Claude en Paloma op het strand en in de tuin van zijn villa." (Zoals de beroemde fotoreeks van Robert Capa, EM)

Hij trok geen grens tussen werk en privéleven, maar dat heeft zich ook tegen hem gekeerd, niet? De celebrity Picasso ging de artiest overschaduwen.

"Het is uit de hand gelopen, dat is waar. Zolang hij zelf de touwtjes in handen had, hield hij van de aandacht. Maar eind jaren 50, toen hij al in de zeventig was, had hij er genoeg van. Alle sterren, zoals Brigitte Bardot, wilden met hem op de foto. Overal werd hij belaagd en lastiggevallen.

"Vaak lees je dat Picasso aan het einde van zijn leven bitter en boos was geworden, omdat hij zich had teruggetrokken uit het openbare leven. Jacqueline Roque, zijn laatste vrouw, wordt vaak verweten dat ze hem heeft afgeschermd van vrienden en familie, maar dat was op zijn eigen vraag. Ze heeft hem de rust geschonken die hij verlangde in de laatste tien jaar van zijn leven. Zelfs hij was het leven in de schijnwerpers beu."

Marie-Thérèse Walter, uw grootmoeder, leerde Picasso kennen toen ze amper 17 was. Wat weet u van haar?

"Ze was een onschuldig, blond meisje, dat op een dag op straat in Parijs werd aangesproken door Picasso, die ruim dertig jaar ouder was dan zij. 'Wij gaan grootse dingen doen', zei hij. In het begin was ze vooral op artistiek vlak een inspiratiebron. Marie-Thérèse was een wake-upcall voor hem, een nieuwe impuls.

"Picasso was toen getrouwd met de danseres Olga Khokhlova, die goede connecties had in de high society en hem binnenloodste in een luxeleven tussen de Parijse jetset. Maar Picasso was dat bourgeoisgedoe al snel beu en vluchtte weg in een geheime affaire met Marie-Thérèse, een jonge vrouw die met zijn levensstijl niets te maken had. Ze wist niet eens wie Picasso was en had geen enkele affiniteit met de kunstwereld. Pas toen Marie-Thérèse zwanger werd van mijn moeder is de affaire aan het licht gekomen en kwam het tot een breuk met Olga.

"Toen het zuivere, onschuldige meisje een moeder werd, veranderde Picasso's band met haar. Niet lang daarna heeft hij haar ingeruild voor Dora Maar."

Drie jaar na Picasso's dood heeft uw grootmoeder zelfmoord gepleegd, terwijl ze al meer dan dertig jaar uit elkaar waren.

"Ik heb haar goed gekend als kind. Ze was een heel serene, kalme, liefdevolle moeder en grootmoeder. Ze heeft maar één keer een interview gegeven over haar jaren met Picasso, op de radio. Toen ze over hem praatte, trilde haar stem en begon ze te huilen. Dat was heel ontroerend.

"Er is altijd een sterke band gebleven tussen hen, het verdriet na zijn overlijden was te groot. Blijkbaar was een leven zonder Picasso gewoon niet mogelijk voor haar. 'Terriblement merveilleuse', noemde ze hun relatie. Of 'merveilleusement terrible', dat weet ik even niet meer. (lacht) Ze wist dat hij geen engel was, maar zijn impact op haar leven was enorm."

Uw moeder en oma hebben nooit publiekelijk een slecht woord gesproken over Picasso. Maya vertelt zelfs heel idyllisch over haar jeugdjaren.

"Picasso heeft zijn buitenechtelijke kinderen ook nooit weggestoken. Wat er ook over hem verteld wordt, hij heeft altijd voor zijn kinderen gezorgd, zowel voor Claude en Paloma als voor Maya.

"Picasso was al 54 toen mijn moeder geboren werd. Maya is heel beschermd opgevoed. Haar vader kwam op bezoek, hij zong liedjes voor haar, ze maakten uitstapjes. Ook als volwassen vrouw sprak ze heel liefdevol over hem. Paloma en Claude spreken altijd over 'Pablo Picasso'. Mijn mama is de enige die ik ken die hem papa noemt. 'Ik ga naar het museum van papa', zegt ze als ze naar het Musée Picasso gaat. Hoe mooi is dat?"

Er zijn heel wat familieleden die minder mooie woorden overhebben voor Pablo Picasso als mens. In haar boek 'Picasso, My Grandfather' noemt uw nichtje Marina hem een sadist, een egoïst, een tiran.

"Het verhaal van Marina is ook erg triest, dat is waar. Ze is veel ouder dan ik en groeide op toen Picasso op het toppunt van zijn roem was. Haar ouders zijn gescheiden toen ze erg jong was en haar moeder was een vreselijke vrouw. Ze was enkel met Picasso getrouwd omwille van zijn beroemdheid. Ze noemde zichzelf 'Madame Picasso' en was werkelijk geobsedeerd door Pablo Picasso. Ze noemde haar zoon zelfs Pablito, kleine Pablo, stel je voor.

"Die jongen, de broer van Marina, heeft vreselijk geleden onder de hele toestand en pleegde zelfmoord enkele dagen na de begrafenis van Pablo Picasso, waar ze niet op waren uitgenodigd. Marina verloor haar vader en niet veel later ook haar broer, dat is zeer triest. Maar de imagoschade voor mijn grootvader is niet helemaal terecht. Het beeld dat over hem verspreid wordt, als iemand die alleen maar slecht was voor zijn familieleden, klopt niet."

U was 10 toen Picasso overleed. Maar u hebt hem nooit gekend.

"Nee, in die jaren leefde hij al teruggetrokken in het zuiden van Frankrijk. Mijn mama was welkom om hem te bezoeken, maar ze was toch bang dat we voor een gesloten deur zouden staan. Hij was onvoorspelbaar, soms werden bezoekers weggestuurd als zijn hoofd er niet naar stond of als hij aan het werk was. Die teleurstelling wilde ze zichzelf en mij en mijn zus besparen. Als kind kun je niet iemand missen die je niet kent. Pas toen hij stierf, besefte ik wat een belangrijk man hij was."

U droeg toen de naam van uw vader, Widmaier. Waarom besliste u om ook de naam Picasso aan te nemen?

"Zodra het wettelijk mogelijk was heb ik de naam van mijn mama toegevoegd. Het verduidelijkt een paar zaken. Ik heb me jarenlang verdiept in zijn leven en zijn werk, en ik ben er trots op om zijn naam te dragen, als eerbetoon aan een bijzondere grootvader."

U lijkt ook fysiek op uw grootvader.

"Ik heb zijn neus, zijn gestalte. Mijn handen zijn minder getalenteerd. (lacht) Als ik vroeger op school een tekening maakte, zei de leraar: 'Olala, heel bijzonder. Hoe kan het ook anders, wat een talent.' Ik snapte er niks van als kind.

"Ondertussen weet ik wel zeker dat ik geen tekentalent heb. Paloma en mijn moeder bijvoorbeeld wel. Maar het moet erg moeilijk zijn om met je werk naar buiten te treden als je een Picasso bent. Ze houden het liever voor zichzelf, denk ik."

Op de vraag 'wat doet u?', antwoordde uw neef: 'Ik ben Claude Picasso'. Alsof dat een beroep op zich is.

"Ja, dat klopt, die uitspraak is beroemd geworden. Claude bedoelde het eerder als grapje, hij staat aan het hoofd van de Picasso Administration, die de rechten van Picasso beheert, dat is een belangrijke en zware functie.

"Mijn mama heeft er altijd op gehamerd dat we zelf een leven moesten opbouwen. Mijn zus is kunsthistorica, ik ben jurist. We zijn opgegroeid met kunst, en dat speelt een belangrijke rol in ons leven. Maar we hebben niet alles rond Picasso opgebouwd.

"Andere familieleden hebben daar misschien niet zo hard over nagedacht. Ze dachten: we zijn toch al miljonair, waarom zouden we moeite doen? Maar dan kun je alleen teleurgesteld worden in het leven."

Welk werk zou u uit het Musée Picasso redden als het in brand staat?

"Geen enkel, ik heb genoeg werken thuis. (lacht) Nee, serieus, er staat een prachtige bronzen sculptuur van mijn grootmoeder, die zal de brand wel overleven. En als ik één schilderij kan redden, dan is het La Lecture, een erg mooi portret van Marie-Thérèse uit 1932. Voor ze mama werd, toen ze voor Picasso nog een zacht en onschuldig meisje was. Die werken zijn me het meest dierbaar. Dat is niet zomaar een Picasso, dat is mijn oma."

Marina heeft onlangs aangekondigd dat ze alle 10.000 werken in haar bezit wil verkopen. Zou u dat ooit over uw hart krijgen?

"Ik vind het erg onverstandig van Marina, de kunsthandel moet je aan specialisten overlaten. De nalatenschap van Picasso is te kostbaar om er zo impulsief mee om te springen.

"Persoonlijk vind ik het belangrijk dat ik mijn eigen salaris kan verdienen met mijn job. Daardoor sta ik in de samenleving, heb ik een doel in het leven. Wat doe je als je massa's geld hebt en heel je leven op vakantie bent? Na een tijd wordt je leven heel leeg, dat heb ik bij veel familieleden gezien.

"Ik zie het familiefortuin als een mooie bonus. Maar je moet zelf zin geven aan je leven. Je kunt niet verwachten dat Pablo Picasso dat voor jou gaat doen."


Olivier Widmaier Picasso schreef het boek Picasso: The Real Family Story, uitgegeven bij Prestel Publishing in 2004. De fototentoonstelling Revealed is te zien in Hotel Sofitel Legend The Grand in Amsterdam tot 19 januari.