Werd ook Nederland misleid door nepnieuws?

Volgens Rob Bertholee, hoofd van de Nederlandse geheime dienst, is het niet gelukt om het verkiezingsproces te beïnvloeden, maar "ik denk dat wel gepoogd is om de kiezers mogelijk in een verkeerde richting te duwen door berichten te verspreiden die niet of slechts ten dele waar zijn".

De geheime dienst meldt in haar jaarverslag dat de dreiging tegen Nederland en Europa vorig jaar is toegenomen. Daarin wordt vooral gewaarschuwd voor terreur en cyberaanvallen die de politieke besluitvorming beïnvloeden. In eerdere rapporten waarschuwde de veiligheidsdienst ook al voor deze dreigingen, maar nu ligt de nadruk meer op het gevaar van hackers. Digitale aanvallen zijn steeds omvangrijker, complexer en professioneler.

Nederlandse overheidsinstellingen waren in 2016 herhaaldelijk doelwit van omvangrijke en hardnekkige digitale spionageaanvallen, schrijft de AIVD. Eerder berichtte de Volkskrant dat de Russische hackgroepen APT28 en APT29, die ook betrokken waren bij de hack van de Democratische Partij in de Verenigde Staten, onder meer het ministerie van Algemene Zaken hadden aangevallen. Ook de AIVD verwijst expliciet naar Rusland. Nederland bevindt zich "volop in het vizier van Russische inlichtingendiensten".

Veilig dankzij Martine

Het hacken van verkiezingen zal in België binnenkort minder eenvoudig zijn, klonk het bij minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) onlangs in deze krant. De ministerraad gaf eind februari groen licht voor een nieuw softwaresysteem, 'Martine' genaamd. "Martine verzamelt, berekent en publiceert de resultaten op een website", zegt Jambons woordvoerder Olivier Van Raemdonck. Dat moet zowel de snelheid als de veiligheid verhogen. "Zeg nooit nooit, maar in principe is hacken onmogelijk."

Belgische veiligheidsdiensten hebben tot nu toe nog niet gewaarschuwd voor Russisch nepnieuws, maar in Nederland zouden de Russen middels 'desinformatie en propaganda' de besluitvorming en de publieke opinie willen beïnvloeden.

"Als je berichten verspreidt die niet waar zijn, dan betekent het dat je het publiek niet goed informeert of dat het publiek niet op goede gronden kan kiezen", aldus de AIVD. Concrete voorbeelden geeft de geheime dienst niet, maar het zou niet de eerste keer zijn. "Rusland probeert dit soort zaken elke dag, al gedurende langere tijd", zegt Bertholee. "Het is niet nieuw voor ons." Het gaat dan bijvoorbeeld om nepinformatie over het Oekraïne-referendum en het MH17-onderzoek.

Bertholee: "Het zijn klassieke Russische middelen, die door internet en sociale media veel makkelijk ingezet kunnen worden." Volgens Bertholee zijn Russische berichten ook tijdens de Tweede Kamerverkiezingen 'zeker' van invloed geweest. Daarnaast zijn Russische spionnen fysiek actief. "In Nederland zijn structureel Russische inlichtingenofficieren aanwezig, die zich in uiteenlopende geledingen van de samenleving begeven om onder valse vlag informatie te verzamelen die voor Rusland van belang is."

De AIVD heeft de laatste jaren meer analisten en agenten vrijgemaakt om Russische spionage te onderkennen. De dienst kijkt daarbij ook nauwkeurig naar Russische diplomaten. Uit gesprekken met bronnen in de inlichtingenwereld blijkt dat het beeld grosso modo is dat een derde van het Russische ambassadepersoneel voor een inlichtingendienst werkt.