Cees Nooteboom: kijken als moreel principe

"Ik snoer vroegere en latere reizen aan elkaar en trek me niets meer aan van die tirannie van tijd en volgorde", zo noteerde Cees Nooteboom in 2007 in de verhalenbundel Rode regen. Ook op de drempel van zijn 80ste verjaardag is Nooteboom dat devies trouw. Hij blijft de onvermoeibare globetrotter, de eeuwige pendelaar tussen de continenten, al gebeurt dat dan vaak op uitnodiging van literaire festivals. Als een lome wereldveroveraar plant hij vlaggetjes op de landkaart. Er zijn weinig plekken waar Nooteboom geen halt heeft gehouden.

Sinds enkele jaren bundelt uitgeverij De Bezige Bij Nootebooms reizen per continent en verschijnen er diverse gebonden heruitgaven, telkens weer aangelengd met enige nieuwe verhalen en reportages. Onder de wat brave titels Continent in bewegingen Eilanden, rif en regenwoud zijn zojuist Nootebooms Zuid- en Midden-Amerikaanse reizen en Australische expedities samengevoegd. Bij herlezing valt meteen op hoe tintelend en concies deze beschouwingen zijn. Erudiet maar nooit patserig neemt Nooteboom zijn lezers bij de hand. Hier een bon mot rondstrooiend, daar een welgemikte opmerking, met altijd dat delicate oog voor de geschiedenis van de bezochte landen. En vooral langzaam kijkend. Nooteboom ziet wat anderen ontgaat en slaagt er elke keer weer in elegant onze blik te doen kantelen. "De meeste lessen krijg ik, zoals altijd, van het lopen, het lopen en kijken. (...) Het kijken voor wie het goed doet, is een moreel principe, je kunt ermee zien hoe een land zich aan zichzelf uiteenzet, zijn verleden verteert, zijn omgang met het omringende bepaalt, zijn toekomst uitzet."

Australië bezocht Nooteboom eind jaren 80 en later ook in het nieuwe millennium. Hij reist naar Sidney, Melbourne, Brisbane en Perth, waar hij een mysteriespel ondergaat, en wordt getroffen door de onmetelijkheid en de natuurpracht van dit land met zijn in amper twee eeuwen geschreven geschiedenis. Ook duikelt hij een Nederlands oorlogsdrama op in 'Broome', schrijft hij over de Aboriginals en laat zich inspireren door The Songlines van Bruce Chatwin. En bij aankomst in Australië speurt Nooteboom evengoed naar zijn lievelingssterrenbeeld Orion aan de hemel. "Maar nu is er iets vreemds, iets wat ik had moeten weten: ik zie hem omgekeerd, ik hang onder aan de wereld en ben mijn eigen tegenvoeter geworden."

In de Midden- en Zuid-Amerikaanse reizen zet Nooteboom voet aan wal in Mexico, Bolivia, Suriname en Brazilië. De teksten zijn ouder én vooral korter dan in de Australische bundel, en zijn onder meer afkomstig uit Een ochtend in Bahia en Waar je gevallen bent, blijf je. De bundel bevat ook het prachtige relaas van een door storm geteisterde scheepsreis vanuit de Chileense haven Valparaiso via Vuureiland naar Buenos Aires. In Mexico-stad bereikt hij dan weer "de hoge staat van het drijven": "Drijven, dat is als er niets moet, als je de geheime wetten van het vervoer zo'n beetje doorhebt, als je 's ochtends je hotel verlaat en niet helemaal weet wat je gaat doen."

Telkens weer zie je Nootebooms onweerstaanbare drang om terug te keren naar eerder bezochte plaatsen. "Een verificatie, een vorm van afscheid", zo noemde hij het ooit. "Het idee van het 'historisch rijm' in je leven." De cirkel is rond, net als de aardbol.

Cees Nooteboom, Continent in beweging. Alle Zuid- en Midden-Amerikaanse reizen, De Bezige Bij, 267 p., 19,90 euro.

Cees Nooteboom, Eilanden, rif en regenwoud. Alle Australische reizen, De Bezige Bij, 143 p., 19,90 euro.