Liefde voor gevorderden

"'s Avonds loop ik wel eens langs de huizen en kijk ik naar binnen. Ik vind dat fascinerend maar ik begrijp het niet. Waarom leven mensen in een gezin en waarom is dat normaal? Maandag nog was ik in het stadhuis, voor een interview met de ambtenaar van de burgerlijke stand. Zij vertelde me dat zij niet alleen huwelijken inzegent, maar ook aangiftes van geboortes en overlijdens aanneemt. Dat vond ik zo grappig: tussen geboorte en dood staat nog steeds het huwelijk als een soort noodzakelijk ideaal."

De monogame relatie is een contraproductieve illusie, vindt de populaire jonge filosofe. Geen warme cocon waar het vredig thuiskomen is, maar een verstikkende uiting van onze hang naar veiligheid - vroeger economisch, nu veeleer emotioneel - die ons net kwetsbaarder maakt. En die gedoemd is om dood te bloeden want waar gewenning optreedt, kwijnt het verlangen weg.

"Er ligt heel veel druk op het vinden van 'die ander'. Als kind al krijg je de vraag of je een vriendje hebt. Daardoor moet je gaan categoriseren: jij bent goed genoeg, jij niet. Dat vind ik een vreselijke gedachte, dat die ander de verantwoordelijkheid draagt om voor jou de grootste te zijn. In het boek citeer ik de zanger OMI, die zijn geliefde toezingt dat hij niet meer naar andere vrouwen kijkt omdat ze zo fantastisch is. Nee toch? Het is je eigen verantwoordelijkheid om al dan niet rond te kijken.

"Je 'leert' van je stukgelopen relaties. Dat vinden van die ander gebeurt dan ook nog eens op basis van gevoelens. Maar wanneer voel je genoeg? Wat is de maatstaf? We proberen dat te markeren door huissleutels uit te wisselen of samen te wonen, maar gevoelens zijn grillig.

"Ik kan veel van iemand houden, maar nu even niet want ik zit hier met jou. Wie van mij consistentie verlangt, vraagt eigenlijk een leugenachtige geliefde. En daarbij, het werkt gewoon niet. Feit is dat behoorlijk wat koppels uit elkaar gaan."

Van Saarloos noemt zichzelf 'single maar in verbinding'. Ze heeft meerdere geliefden tegelijk en wil de wereld met dit boek aansporen om zich open te stellen voor "multi-intimiteit". Om ons wat op weg te helpen, geeft ze ons meteen een handvol geboden mee. De sociale schijf van vijf noemt ze die, maar analogie van de voedingsschijf, of de Nederlandse voedselpiramide.

Ze raadt aan om andere mensen te zien, niet te overdrijven met onze behoefte naar contact, te aanvaarden dat we niet alles moeten delen, open te staan voor verschillende soorten mensen en beseffen dat veilig niet bestaat. En dan blijven we fris en alert.

"Het is frustrerend als mensen zeggen dat jongeren niet meer weten wat liefde is omdat ze van de ene naar de ander hoppen. Ik ervaar zelf veel liefde, alleen niet volgens de conventionele norm. Maar dat herkennen mensen niet als liefde.

"Afgelopen weekend was ik met een van mijn geliefden op een feestje. Toen ze vertrok, was ik even gepikeerd, want ik wilde met haar een leuke avond hebben. Ik dwing mezelf dan om die gevoelens onder de loep te nemen - uiteindelijk wilde ik gewoon mijn eigen verlangens bevredigen en daarom was ik teleurgesteld - en ik kon me er snel overheen zetten. Maar toen begonnen mijn vrienden vragen te stellen: 'Is ze weg?' 'Waarom is ze weg?' Plots moet je je liefde verdedigen en ga je twijfelen.

"Als je die maatstaven loslaat, die vorm waarin je relatie moet passen, dan besef je gewoon dat die ander niet minder per se verlangt naar jou, maar gewoon heel erg verschillend is. Soms is dat vervelend; ik wil ook iemand die al mijn behoeftes bevredigt. Maar mijn verlangens en gedachten zijn grillig en verscheiden. Soms ben ik heel moe, soms hyperactief. Dat maakt me niet onbetrouwbaar, wel menselijk. Als ik altijd verlossing verwacht van die ander, dan kan ik beter met een pop samen zijn.

"Dat verlangen om te controleren moet je leren loslaten. Niet dat het per se gemakkelijk is, maar monogamie is ook moeilijk. Als je over eros praat - dat gevoel dat je niet kunt vatten en benoemen - dan heb je het al snel over angst. Ik ben nu ten volle hier en na dit gesprek moet ik weer verder met mijn eigen leven. Dat is eng. Maar angst en onthechting zijn wel nodig om dingen in beweging te brengen."

Je kritiek op monogamie lijkt nogal kort door de bocht. Er is misschien wel nood aan een meer realistisch beeld van romantische relaties, maar leven als koppel is toch niet per se verstikkend of onzeker?

"Als schrijver voel ik de plicht om radicaal te zijn. Ik heb de totale ommekeer nodig om vrij te kunnen denken. Want laten we wel wezen: maatschappelijk wijst alles erop - van popliedjes tot belastingvoordeel - dat je het best als een koppel kunt leven. Maar natuurlijk is de realiteit genuanceerd, monogamen zijn geen slaven. Ik zou het prima vinden als mensen dit boek lezen en er bepaalde elementen uithalen, over verwachtingen en controledrang.

"Of over jaloezie, ook zoiets. In monogame relaties mag je jaloers zijn en dat ook zo uitspreken. Het geldt als een legitiem gevoel want je houdt echt van die ander. In de polyamoureuze structuur mag je ook jaloers zijn, maar het geeft je niet per se gelijk of recht van spreken. Dat vind ik veel interessanter. Dus als mensen dat er graag uitpikken, prima. Zolang de vraag maar gesteld wordt: waarom kies jij voor die monogame relatiestructuur?"

Omdat we die verbinding aan één persoon ervaren als een soort natuurlijk verlangen?

"Ik geloof dat niet. Het woord 'natuurlijk' vind ik naar, omdat er dan geen gesprek meer mogelijk is. Bovendien denk ik dat 'de natuurstaat' ook maar een idee is. Relaties zijn een uiting van cultuur, een afspraak. Terwijl het toch leuk is om een beetje te spelen met de structuren die we hebben. Waar zijn we zo bang voor?"

Die levenshouding levert je niet alleen interessante momenten op, je beweert dat het je ook sterker maakt dan het doorsneekoppel.

"Het aantrekkelijke aan monogamie is dat je je veilig voelt. Je zit samen in een cocon. Als ik ziek word, dan zorg jij voor mij en omgekeerd. Maar ik ken en accepteer de risico's van het leven: grilligheid, chaos en tegenslag. Als ik ziek word, dan heb ik een probleem.

"Vanuit dat besef oefen ik me in het vermogen om te reageren op onvoorziene situaties. Ik investeer in mensen omdat ik weet dat ik ze nodig zal hebben. Die grotere beweeglijkheid noem ik antifragiel. Mensen die uit elkaar gaan, ervaren een totale breuk. Ze vragen zich af hoe ze nu verder moeten en hoe ze voor zichzelf moeten zorgen.

"We leven in een maatschappij met een veiligheidsobsessie. Het idee alleen al dat mij iets kan overkomen dat ik niet heb gepland, boezemt me angst in. Die wil om angst te reduceren en te controleren maakt ons net banger en ondermijnt onze capaciteit om flexibel te zijn. Monogamie is zeer gericht op het volledig leren kennen van de ander. We denken dat transparantie tot veiligheid leidt. Monogamie richt zich bovendien op de toekomst, als een roltrap die door de verschillende fases van een relatie glijdt. De vorm zelf is erg gericht op behoud; het moet goed blijven.

"Ik begrijp die drang wel, maar ik denk dat het palet van wat goed is veel breder kan zijn als je het opengooit. Een collega zei me dat het al moeilijk genoeg was om één persoon te vinden met wie hij langer dan vier dagen wil optrekken. Hij ervaart liefde als willen samenwonen. Als hij het had kunnen beschouwen als nieuwsgierigheid en het verlangen om af en toe bij iemand te zijn, dan had hij misschien veel meer liefdes gekend.

"Nu klink ik als een goeroe, maar liefde gaat niet om wat je krijgt, wel de oefening op zich. Er is wat levenskunst voor nodig. Ik besef dat ik vertrek van een mens die veel zin heeft om zichzelf daadkrachtig vorm te geven. In die zin is het boek wel idealistisch."

Dat klinkt vooral als het creëren van een sterk netwerk. Daar zijn vrienden toch voor?

"Vriendschap en liefde lijken zeker op elkaar. Maar dan wil ik die vriendschap wel explicieter maken, ook juridisch. Onlangs moest ik een formulier invullen, en dan stond er: ouder(s)/partner. Je groeit dus op met ouders, maakt je daarvan los en moet je weer vasthaken aan een partner. Vrienden kunnen die functie ook vervullen. Er mogen ook meer romantische gebaren in de vriendschap.

"Tegelijk geloof ik wel in de ontwrichtende kracht van het lichamelijke. Amoureus samen zijn zorgt voor een soort ongemak, een onveiligheid die ik heel interessant vind. Smaak kan uitgedaagd worden. Zo ervaar ik het zelf toch; ik voel de rijkdom en verscheidenheid van het biseksuele leven. Je kunt verrast worden door erotiek op momenten dat je het niet verwacht en op die manier iets nieuws ervaren.

"Als ik je nu zou aanraken - ik ga dat niet doen hoor, grappig wel dat ik je überhaupt moet geruststellen, alsof het zo anders is dan praten -, maar als ik dat zou doen, dan zou het waarschijnlijk niet zo raar zijn. Als je allebei in een bepaalde concentratie zit en je dus niet te veel bezig bent met wat een aanraking zou kunnen betekenen, dan valt dat vaak wel mee. Dat is het mooie aan dat romantisch aspect: je opent je door lichamelijk aanwezig te zijn en je kwetsbaar op te stellen."

In het boek beschrijf je de schoonheid van een lesbisch koppel dat de donor van hun kind betrekt bij de opvoeding, ook na hun scheiding. Wat is het verschil met een 'gewoon' gescheiden koppel?

"Ik wil hen niet ideaal noemen, maar ik vind de rationele keuze wel mooi. Bij heteroseksuele monogame relaties gaat het bijna vanzelf. Aan de grondslag zit een idee van natuurlijkheid. Homoseksuele gezinnen moeten meer nadenken: waar halen we het zaad of het eitje en wie betrekken we bij onze liefde? Ik vind het heel fijn om daar expliciet over na te denken.

"Mensen vragen me vaak hoe het zit met kinderen, als ik geen monogame relatie wil. Dat is toch geen probleem? Het lijkt me zelfs een verademing om geen kind te krijgen met de persoon bij wie je wilt zijn. Dat is de enige redding voor de heteroseksueel. Het vasthangen aan een partner bij wie, behalve moeder of vader, ook nog eens leuk en de enige moet zijn, dat is heel lastig. Het is fijn als dat gewicht wat verspreid is."

Zorgt de keuze voor één partner niet per definitie voor meer verdieping van die relatie?

"Intuïtief lijkt het wel zo. Als je uit een rek vol chocopasta die ene pot kiest, dan lijkt het wel alsof je die chocopasta echt fantastisch vindt. Maar daar kun je geen causaal verband uit halen; het is verkeerd om aan te nemen dat die ene fantastisch is en dat je daarom voor hem valt. Ik begrijp dat je kiest, maar er is altijd een context. Na tien mislukte Tinder-dates denk je bij de elfde dat het nu wel eens moet gaan lukken.

"Ik geloof wel in schaarste. Als ik voor de structuur van de 'sociale schijf van vijf' pleit, dan is dat ook omdat die afwisseling voor schaarste zorgt. Je tijd is beperkt en je kunt niet alles delen. De verdieping zit hem in de aandacht van het moment. Het leven gaat niet zozeer over wat je behaalt, maar de vitale concentratie die je voelt.

"We moeten af van het idee dat duurzaamheid, dat gezien wordt als een stijgende lijn, het enige criterium is om een relatie te beoordelen. Wij kunnen samen een geweldige avond hebben en morgen is dat niet meer. Kortstondigheid is niet minderwaardig. Ik bedoel trouwens niet dat je contacten moet consumeren, ik ben niet voor een bevredigingsmachine. Het is heel makkelijk om naar geliefde A te gaan als geliefde B chagrijnig is, maar dat is niet interessant. Op dat vlak ben ik wel normatief.

"Het zou fantastisch zijn om sommige geliefden over tien jaar nog te kennen, als vrienden of in een andere vorm. Koppels die uit elkaar gaan, schrappen elkaar uit hun levens. Als je open begint, dan kun je ook open eindigen."

Heb je dan geen behoefte om iets op te bouwen met een geliefde?

"Dat doe ik ook wel, alleen ligt het tempo anders. Er is geen stappenplan. Het gaat erom dat ik durf geloven dat we iets opbouwen door het contact dat we hebben, niet omdat je voor de eerste keer je tandenborstel hebt laten liggen. Dat vergt natuurlijk een enorm vertrouwen, er zijn geen uiterlijke maatstaven."

Heb je in die polyamoureuze structuur niet voortdurend het gevoel dat je alleen rondzweeft, dat je niet geaard bent?

"Wie volledig geaard is, groeit niet. Volgens mij is leven per definitie: zoeken naar het gevoel geaard te zijn. Dat zoeken zorgt voor 'beweging'."

Zijn er dan geen nadelen aan het polyamoureuze leven?

"Je weet soms zelf niet wat liefde is; er is best wat onzekerheid. En het is hard werken. Je kunt nooit leunen op vanzelfsprekendheid. Amsterdam is ook een kleine stad. Mijn geliefden kennen mijn intenties, maar ze willen er daarom niet per se op staan kijken. Dat is soms lastig. En je hebt alleen kerstavond en kerstdag: ik kan maar twee keer kerst vieren." (lacht)

Het monogame drama maakt deel uit van de Horzelreeks van De Bezige Bij, pamfletten die stof willen doen opwaaien. 96 p., 9,95 euro.