DE GRAUWE & SCHOORS

Prijscontroles bestaan reeds sinds de Oudheid. Keizer Diocletianus vaardigde een algemene prijscontrole uit in de derde eeuw, om ze kort daarop opnieuw te moeten afschaffen. Sindsdien worden met de regelmaat van een klok prijscontroles ingesteld, en weer afgeschaft. Toen ik in de VS studeerde in de eerste helft van de jaren zeventig schoten de prijzen van zowat alle goederen en diensten de hoogte in. Dit was het gevolg van de grote olieprijsstijgingen van 1973-'74 en de accommoderende monetaire politiek door de Amerikaanse centrale bank. Om de inflatie te stoppen vond president Nixon, niet echt een socialist, er niets beter op dan alle prijzen te blokkeren.

Economen weten niet veel, zei Milton Friedman, maar ze weten wel hoe schaarste te creëren. Blokkeer de prijs van tomaten en in een mum van tijd zullen de tomaten uit de rekken verdwijnen. Eén van de resultaten van de Nixon-prijsblokkering was een haast onmiddellijk tekort aan benzine. De benzineprijs was laag maar aan die lage prijs vond je geen benzine. Ik herinner mij de lange wachtrijen van honderden meters vóór de pompstations. De tekorten werden op de duur zo acuut, de frustraties van de mensen zo groot, dat Nixon niets anders kon dan de prijscontroles af te schaffen. Nixon had niets geleerd van keizer Diocletianus.

Een ander onbedoeld effect van prijscontroles is dat het menselijk vernuft duizend en één manieren vindt om de controles te omzeilen. Na de Nixon-prijsblokkering verdween plots één Weense worst uit het blikje. De prijs van het blikje worsten was niet veranderd, er was gewoon één worst minder. Het gevolg van deze ontwijkingsmanoeuvres is dat een legioen ambtenaren moest uitgestuurd worden om goederen te wegen, te betasten, te bestuderen om na te gaan of de inhoud en de kwaliteit niet waren veranderd ten gevolge van de prijscontrole.

Ondanks de schaarste en de vele onbedoelde neveneffecten van prijscontrole blijft die laatste populair bij politici. Laatst had ik een discussie met een Franstalige socialist die, zonder het te beseffen, graag het experiment van Nixon op België zou willen herhalen. Als de inflatie toeneemt (op dit ogenblik niet echt een groot gevaar) wil deze socialist en met hem de meeste politici van deze strekking de prijzen blokkeren. Er is een besef bij die mensen dat de loonindexering een probleem is, maar aan de index mag niet geraakt worden. Dan maar de prijzen blokkeren. Zo wint iedereen. De werknemers moeten geen prijsstijgingen incasseren, de bedrijven worden gespaard van een loonstijging, en de index komt niet in gevaar. De hemel op aarde. Ware het niet dat er al die niet-bedoelde neveneffecten zijn, schaarste en duizenden ontwijkingsmanoeuvres, die op de duur prijscontrole erger maakt dan de kwaal die ze wil bestrijden.

Prijscontroles kunnen ook voor exact het omgekeerde doel ingeroepen worden. Terwijl een prijsblokkering (een maximumprijs dus) tot doel heeft de consumenten een plezier te doen, voeren politici ook graag prijscontroles in de vorm van een minimumprijs in. Die heeft tot doel niet de consumenten maar de producenten te plezieren. In de landbouw bestond er vroeger een resem minimumprijzen. Deze werden op Europees vlak uitgevaardigd en moesten ervoor zorgen dat boeren aan een deftig inkomen kwamen. Dat lukte wel niet, maar waar minimumprijzen wel in slaagden was massale overschotten te creëren (het omgekeerde van schaarste dus). En zoals met maximumprijzen ontstonden er heel veel ontwijkingsmechanismen (plus fraude), wat een leger Europese ambtenaren een job bezorgde. Dit zorgde ervoor dat het stelsel onder zijn eigen gewicht implodeerde.

Toch blijft zo een systeem populair bij politici. Verleden week las ik in een kwaliteitskrant dat de meerderheid van de Vlaamse politici een minimumprijs voor boeken zou willen invoeren. Een 'vaste boekenprijs' zoals dat eufemistisch wordt genoemd. De motivatie van zo een vaste boekenprijs is surrealistisch. De voorstanders willen een minimumprijs om het boek te promoten. Een duurder boek zou dus de mensen er moeten toe aanzetten om meer boeken te kopen. Zelfs een economisch ongeletterde voelt hier dat er iets mis is. Het doel is zeker niet het boek te promoten, wel de boekenhandelaars te beschermen tegen de concurrentie van warenhuisketens die het aandurven goedkopere boeken aan te bieden.

Als zo een vaste boekenprijs er ooit komt, is mijn voorspelling de volgende. Boeken zullen nog minder gekocht worden en consumenten zullen massaal gaan voor de elektronische alternatieven. Een vaste boekenprijs zal de boekhandelaars niet redden. Integendeel.