Vormen Facebook en co. een bedreiging voor de democratie?

Vandaag is het een jaar geleden dat Donald Trump werd verkozen tot president van de VS. Een week geleden begon het Amerikaanse Congres zijn onderzoek naar de invloed van de internetreuzen Facebook, Google en Twitter op de verrassende uitslag - en met name de mogelijke manipulatie door Russische internettrollen.

Het tijdschrift 360('Het beste uit de internationale pers') publiceerde deze week een lang en interessant stuk over Facebook van Max Read, dat eerder was verschenen in New York Magazine. Het sluit aan bij de groeiende kritiek op het bedrijf van Mark Zuckerberg.

De invloed van een medium - laten we Facebook zo voor het gemak even noemen - op verkiezingen is moeilijk meetbaar. Maar zeker is dat de trollenfabriek van het Kremlin bij Facebook voor honderdduizend dollar advertenties inkocht die waren gericht op de Amerikaanse verkiezingen en dat met dat geld tientallen miljoenen Amerikaanse kiezers werden bereikt en beïnvloed.

Facebook bestaat dertien jaar. Het groeide in die tijd van een digitaal smoelenboek op Harvard University uit tot het op vier na grootste bedrijf ter wereld, gemeten naar beurswaarde. Het is nu 500 miljard waard; alleen Apple, Google, Microsoft en Amazon zijn duurder. Maar dat is niet het verbazingwekkendste. Dat zijn de meer dan twee miljard mensen die minstens eenmaal per maand actief zijn op Facebook. Die gebruikers, schrijft Read, vormen na de christenen de grootste deelverzameling die de mensheid kent - mannen en vrouwen even uitgezonderd. En in het huidige groeitempo van 17 procent per jaar zal het binnen afzienbare tijd de grootste zijn.

Dat maakt Facebook tot een fenomeen dat niet behoort tot het gewone medialandschap. Zuckerberg is de evangelist van de idealistische Facebook-boodschap: 'De wereld in staat stellen een gemeenschap te vormen en mensen nader tot elkaar brengen'. Dat is wat anders dan wat de cynici zien (een verzamelaar van gebruikersdata die worden verkocht aan adverteerders) of andere critici (een algoritme dat mensen geeft wat ze willen horen).

Facebook, schrijft Read, is een bedrijf, een kerk, een wereldgemeenschap, een staat binnen de staat, een parallelle macht, een eskader buitenlandse ruimteschepen dat de wereld heeft gekoloniseerd. Dat laatste is nog niet bewezen, voor de rest zijn er plausibele argumenten.

We bevinden ons in terra incognita. Omdat het zo'n relatief nieuw fenomeen is, weet niemand precies wát Facebook is - Read vermoedt dat zelfs oprichter Zuckerberg de ware aard van het monster dat hij op de wereld heeft gezet niet kent. En omdat dat zo is - nóg zo is - is Facebook niet onderworpen aan beperkingen, regelgeving of toezicht, zoals andere media dat wel zijn. Facebook heeft de wereld in zo'n razend tempo onderworpen, dat de wereld zich nu pas half groggy begint te realiseren wat er is gebeurd.

Vormen Facebook en andere sociale media een bedreiging voor de democratie, zoals The Economist deze week schreef? Misschien - ze hebben er in elk geval aan bijgedragen dat het zicht op de waarheid verder werd vertroebeld en daarmee manipulatie gemakkelijker gemaakt. Met Donald Trump dus mogelijk als gevolg.

Je kunt ook zeggen: Trump en zijn Russen hebben de geboden mogelijkheden slim benut. De komst van de sociale media heeft het democratische proces radicaal veranderd en het nadenken over de vraag welke consequenties daaraan moeten worden verbonden, is laat - nu pas - begonnen.