Duitsers geven Merkel oplawaai
De CDU is bij de verkiezingen in Mecklenburg-Vorpommern voor het eerst rechts ingehaald door de AfD of Alternative für Deutschland. Een klinkende oorvijg voor Angela Merkel. De SPD blijft de grootste partij in het uiterste noordoosten van Duitsland, maar leed de grootste verliezen.
"Misschien is vandaag het begin van het einde van het kanselierschap van Angela Merkel", zei AfD-lijsttrekker Leif-Erik Holm, die van gelukzaligheid bijna licht gaf. "Dat moet ons doel zijn." Hij zei ook: "Eindelijk is er weer échte oppositie."
Waarmee hij meteen duidelijk maakte hoe de daadwerkelijke winnaar van de verkiezingen heette: ressentiment. De verkiezingsuitslag in 'Meck-Pomm' is te lezen als een aanklacht tegen de gevestigde politieke orde, en tegen de grote coalitie van de CDU en SPD in het bijzonder. Ook in Mecklenburg-Vorpommeren regeren de twee 'volkspartijen' al acht jaar.
Mecklenburg-Vorpommern staat hoog in lijstjes waar je niet in wilt staan: vergrijzing, ontvolking, armoede - een op de vier mensen is er arm - en heeft de meeste vroegtijdige schoolverlaters. En dat is precies waarom deze kleine deelstaat met maar 1,3 miljoen kiesgerechtigden zo'n grote symboolwaarde heeft: je ziet waar in Duitsland de schoen wringt.
De AfD maakte vooral campagne tegen vluchtelingen en de gevreesde islamisering - wat voor 82 procent van de AfD-kiezers de belangrijkste reden was om op de partij te stemmen.
En dat terwijl er in Meck-Pomm maar krap 2.500 vluchtelingen wonen. Het mocht niet baten dat er in de afgelopen regeringsperiode wel degelijk veel positiefs te melden uit Meck-Pomm: het toerisme aan de Oostzee-stranden bloeit, en de werkloosheid is er in tien jaar gehalveerd.
Bevestiging van Europees probleem
Het ging bij deze verkiezingen minder om feiten dan om drie sentimenten: wantrouwen, wrok en angst. Het narratief dat om die sentimenten heen is gesponnen gaat veel verder dan wrok tegen vluchtelingen.
Het is het narratief van de vergeten Europese plattelandsgebieden, waar de bevolking zich misdeeld voelt, wat infrastructuur betreft, wat banen betreft en waar iedere gevestigde orde wordt gewantrouwd. Een narratief dat populistische en rechtse partijen overal in Europa vleugels geeft. In die zin is de verkiezingsuitslag in Meck-Pomm de bevestiging van een trend - en van een Europees probleem.
In Meck-Pomm liepen van alle partijen kiezers over naar de AfD, van de CDU de meeste. Maar de winst kwam vooral van de mensen die voorheen niet stemden. De opkomst was met 61 procent 10 procent hoger dan vier jaar geleden. Die kiezers, de vergetenen, zijn de monsters onder het bed van Merkel.
Merkel zat gisteren in China op de G20. Letterlijk en figuurlijk in een andere wereld dan de glooiende leegheid van de deelstaat waar nota bene haar eigen kieskring is. Maar zelfs China is niet ver genoeg om aan de onverkwikkelijke boodschap uit de provincie te ontkomen.
Waarschijnlijk zal er niet direct veel veranderen. De kans dat de coalitie van SPD en CDU in Mecklenburg-Vorpommeren doorregeert, is groot. En Merkel zal doen wat ze altijd doet: eerst een paar dagen Merkelen - afwachten en zwijgen - dan rustig haar ingeslagen koers nog eens bevestigen.
Druk om naar rechts op te schuiven
Maar de CDU zit nu in de tang - tussen de AfD op rechts en de SPD op links. De een zegt: Merkel moet weg. SPD-leider Gabriel zegt: het is de schuld van Merkels vluchtelingenpolitiek dat de AfD in Mecklenburg-Vorpommern zo groot is geworden. De SPD claimt deze uitslag als een winst.
Dat maakt dat de druk op de CDU om van koers te veranderen, naar rechts op te schuiven, groter is dan ooit tevoren. Want volgens de statuten van de partij mag er op rechts geen ruimte ontstaan voor een andere partij. En nu is voor het eerst sinds de oprichting van de Bondsrepubliek een partij rechts van de CDU, die groter is dan die CDU.
Als de CDU tot de conclusie komt dat het veranderen van de koers noodzakelijk is, leidt dat tot een vervolgvraag: kan dat met Merkel aan het roer?