Heeft u advies nodig? Mijd dan 'experts'

Dat we minder weten dan we denken te weten, dat wist u wellicht al. Maar wist u ook dat dit vooral opgaat voor de domeinen waarin we ons thuis voelen?

In een nieuwe studie in Psychological Science laten een aantal wetenschappers hun licht schijnen op een fenomeen dat in de psychologie omschreven wordt als 'overclaiming'. In dat geval beweren mensen kennis te hebben over zaken die helemaal niet bestaan. "Iedereen kan zich schuldig maken aan overclaiming", zegt hoofdonderzoekster Stav Artir, die verbonden is aan de Amerikaanse Cornwell University. "Maar de kans dat het iemand overkomt die zichzelf percipieert als een expert, blijkt veel groter."

Artir doet die uitspraak, nadat ze met twee collega's een reeks van vijf testen ontwikkelde die aantonen dat mensen hun kennis vaak overschatten. De eerste test voerden ze uit bij een honderdtal mannen en vrouwen die aangaven veel te weten over de financiële wereld.

Aan hen werd gevraagd in welke mate ze bekend waren met vijftien financiële termen. Twaalf van die termen, waaronder 'inflatie' en 'rentevoet', bleken veelgebruikt. Maar de overige drie werden door de onderzoekers eigenhandig uit hun duim gezogen. Of had u ooit al gehoord over 'rentevaste afwaardering' en 'vooraf aan rente gebonden aandelen'? 93 procent van de zelfverklaarde financiële wizards claimden van wel: zij gaven aan minstens één van de fictieve termen te kennen.

"Hoe beter deelnemers thuis zegden te zijn in de financiën, des te meer ze geneigd waren om te gaan overclaimen", stellen de onderzoekers. Hetzelfde bleek trouwens ook te gelden voor andere domeinen, als biologie. Ook daarbij stelde het leeuwendeel van de 'deskundigen' bekend te zijn met onbestaande begrippen als 'metatoxine' en 'bioseksualiteit'.

Niet noodzakelijk blaaskaken

Zelfs wanneer de participanten te lezen kregen dat een aantal van de termen in de test fake waren, dan nog bleken ze overtuigd van hun gelijk. "Het bewijs dat deze zelfverklaarde deskundigen niet noodzakelijk blaaskaken zijn", ziet professor sociale psychologie Arne Roets (Universiteit Gent) hierin. "Als ze zich gewoon beter zouden willen voordoen dan ze werkelijk zijn, dan zouden ze met zo'n waarschuwing veel voorzichtiger omspringen. Als je bezorgd bent om je imago, dan riskeer je niet om door het ijs te gaan."

Het feit dat zo'n verwittiging deze deelnemers niet beïnvloedt, toont volgens Roets dat ze wel oprecht zijn, maar onbewust hun kennis verkeerd inschatten, omdat ze foute links leggen. "Wellicht herkennen ze de taal, maar schrijven ze de specifieke termen verkeerdelijk toe aan zaken die ze denken gelezen of geleerd te hebben."

Conclusie?

Welke lessen moeten we nu uit zo'n onderzoek trekken? Het Amerikaanse team ziet het vooral als een waarschuwing voor wie advies bij zelfverklaarde connaisseurs wil inwinnen. Zoiets kan desastreuze gevolgen hebben, stellen ze. Roets erkent dat. "Dit soort 'experts' kunnen iemand zonder kennis op het foute spoor zetten. Als je advies inwint bij een leek, weet je tenminste dat je er niet te veel van moet verwachten, maar bij een zelfverklaarde expert reken je er natuurlijk op dat de informatie correct is."

Professor Jeroen Stouten, organisatiepsycholoog aan de KU Leuven, gelooft dat deze inzichten vooral op de werkvloer van tel kunnen zijn. "Zeker als je dit idee naar leiderschapsonderzoek vertaalt, is het treurig. We weten immers al langer dat met name diegenen die incompetent zijn, zich even hoog inschatten als de personen die wel degelijk de skills hebben."

Lees: incompetente leiders plaatsen zichzelf op hetzelfde niveau als competente leiders. "Alleen ziet die eerste groep niet in dat ze niet goed zijn in leiding geven. Op die manier belanden ze in een vicieuze cirkel, want op geen enkel moment voelen ze de noodzaak om hun manier van leiden of kennis bij te schaven."