Tsipras eist Wiedergutmachung

Zware symboliek: onmiddellijk na zijn eedaflegging vertrok Alexis Tsipras maandag naar de Atheense buitenwijk Kaisariani. Daar legde hij bloemen neer op de plaats waar de nazi's op 1 mei 1944 tweehonderd verzetsstrijders executeerden als wraak voor de moord op een Duitse generaal. Nooit gezien. Op het moment dat hij de ruiker bloemen op het monument neerlegde, zei de nieuwe Griekse premier geen woord, maar tegelijk zei hij bijzonder veel. In de Griekse psyche weegt de Tweede Wereldoorlog nog steeds bijzonder zwaar. Niet enkel omdat de dodenbalans zo hoog was (563.000 doden op een bevolking van 7,5 miljoen), maar ook omdat de strijd tegen Mussolini en Hitler uitmondde in een burgeroorlog waarbij communisten en liberaal-conservatieven elkaar uitmoordden. De sporen van die ravage en de diepe links-rechtstegenstelling werken tot vandaag door in de Griekse samenleving.

Tsipras bracht maandag met andere woorden niet enkel hulde aan zijn geestelijke vaders van het communistische verzet, maar stelde ook een daad van eenheid die veel nationalistische emoties opwekte. Met zijn bezoek aan Kaisariani leek hij nog iets anders duidelijk te willen maken: door aan de naziperiode te herinneren, gaf de linkse premier een duidelijk signaal aan Berlijn dat de Grieken zich niet langer laten vernederen door het strenge besparingsplan van de trojka. Tsipras speelt daarmee in op de gevoelens van veel Grieken, die de zware besparingen vaak met de nazibezetting vergelijken.

Don't mention the war

Onder het motto don't mention the war lijkt het een Europees taboe om tijdens onderhandelingen met bondskanselier Angela Merkel en financiënminister Wolfgang Schäuble de naziperiode aan te halen. Maar het is net dat wat Tsipras van plan is. Dat blijkt ook uit het Syriza-partijprogramma waarin letterlijk staat dat Duitsland zijn schulden uit de naziperiode moet terugbetalen. Met name de gedwongen leningen van de Griekse nationale bank aan de nazibezetters, moeten dringend terugbetaald worden. "Vanaf de eerste dag dat wij aan de macht zijn, wordt dit het officiële standpunt van ons land." Tsipras gebruikte dit thema trouwens ook tijdens zijn campagne: "Wij gaan niet enkel schuldvermindering vragen, maar ook de terugbetaling van de schulden die Duitsland tijdens de Wereldoorlog maakte."

Emotionele pasmunt

Het ziet ernaar uit dat Tsipras de Duitse oorlogsschulden op zijn minst wil gebruiken als emotionele pasmunt tijdens de nakende onderhandelingen over de Griekse schuld. Tsipras zal zijn Duitse gesprekspartners keer op keer herinneren aan de uitstaande schulden. Veel Grieken rekenen er wel op dat Berlijn ook effectief een financiële Wiedergutmachung zal doen.

"Neen, je mag dit niet enkel zien als een provocatie waarmee Tsipras de Duitse regering alleen maar onder druk wil zetten", zegt de Griekse analist Nick Malkoutzis van de website Macropolis.gr. "Voor heel veel Grieken is dit een rechtvaardige eis. De schade die de nazi's hier aanrichtten, was dan ook enorm en bij velen leeft de idee dat dit moet rechtgezet worden. In Griekenland is dit een ernstig argument dat in Brussel maar beter au sérieux wordt genomen. Ook de vorige regering van Andonis Samaras deed hierover al een denkoefening. Maar Tsipras wil dit nu omzetten in een concrete eis aan Duitsland."

Opvallend is dat ook Griekse economisten deze kwestie al bestudeerden. Uit een officieel rapport dat begin januari aan het Grieks ministerie van Financiën werd overhandigd, blijkt dat Duitsland nog een uitstaande schuld heeft van 11 miljard euro. Dit bedrag zou enkel slaan op de gedwongen leningen tijdens de bezetting. Het rapport is het werk van een speciale commissie die werd voorgezeten door Panagiotis Karakousis, de voormalige directeur van de Griekse nationale bank. Andere economisten komen uit op veel hogere bedragen. Mochten ook de materiële en de menselijke schade verrekend worden, dan komen ze uit op een totaalbedrag van ruim 175 miljard euro. De meest voluntaristische economisten klokken af op een megabedrag van 677 miljard, het dubbele van de huidige Griekse schuld.

Gevraagd naar zijn reactie op het officiële Griekse rapport, kon de woordvoerder van Duits financiënminister Wolfgang Schäuble zijn irritatie amper verbergen. "Griekenland heeft geen enkele aanvraag ingediend", zei woordvoerder Martin Jager. "Bijna 70 jaar na het einde van de oorlog heeft de vraag over herstelbetalingen zijn legitimiteit verloren. Wij zien geen enkele basis voor zo'n verzoek." Die Linke, de Duitse zusterpartij van Syriza, gebruikt deze kwestie om de CDU-SPD-regering onder druk te zetten. Europarlementslid Gabriele Zimmer: "Vanuit een moreel standpunt moet Duitsland deze oude compensaties betalen en ook de gedwongen oorlogsleningen moeten terugbetaald worden."

Syriza maakt trouwens ook nog op een andere manier gebruik van het oorlogsverleden. Alexis Tsipras en zijn medestanders laten geen gelegenheid onbenut om Duitsland te herinneren aan de Londense schuldovereenkomst van 1953. Na vijf maanden onderhandelen, bereikten de geallieerden en Duitsland toen een akkoord over een gedeeltelijke kwijtschelding en een herschikking van de Duitse schuld. Van de 32 miljard mark moest Duitsland nog 16 miljard terugbetalen. Het bedrag van de jaarlijkse aflossingen was afhankelijk van de economische groei. Niet toevallig is het Syriza-voorstel bijna een kopie van het Londense akkoord van 1953. "Ik denk niet dat Angela Merkel het morele recht heeft om te bepalen hoeveel wij moeten besparen", zegt Syriza-Europarlementslid Kostas Chrysogonos. "Tijdens de conferentie in Londen was het onder meer Griekenland dat de schuld aan Duitsland heeft kwijtgescholden. Voor Duitsland was dat cruciaal om opnieuw leefbaar te worden. De Duitsers zijn de laatsten om ons onmogelijke besparingen op te leggen."