“De strijd met de Saudi’s is gewonnen”

Het is een historische dag vandaag. Sinds vanmorgen zijn alle banden van Saudi-Arabië met de Grote Moskee in Brussel officieel verbroken. Daarmee komt een einde aan een tijdperk dat begon met de brand in de Innovation in 1967: uit dankbaarheid voor de financiële steun van de toenmalige koning van Saudi-Arabië aan de slachtoffers van die brand, deed onze toenmalige koning Boudewijn hem het Oosters Paviljoen cadeau – de rest is geschiedenis: een van de conclusies van de parlementaire onderzoekscommissie na de aanslagen van 22 maart 2016 was dat er een einde moest komen aan de Saudische invloed op Belgische moslims via de Grote Moskee.

De Gentse imam Khalid Benhaddou, die bekendstaat als een rationele stem in het debat en die namens de Moslimexecutieve het islamonderwijs in Vlaanderen mee begeleidt, zal een rol spelen in de toekomst van het pand. “De strijd met de Saudi’s is gewonnen”, zegt hij. “Nu is de moskee tijdelijk in handen van de Moslimexecutieve, op initiatief van minister van Justitie Koen Geens (CD&V), en moeten we aan de slag om alles opnieuw te organiseren. 

“De moskee zal zeker een functie behouden voor de lokale gemeenschap: in afwachting van de erkenning zal ik er ook soms preken. De raad van bestuur van de Moslimexecutieve zal er vergaderen. Er zal ruimte zijn voor mensen die islamitisch-cultureel erfgoed willen tentoonstellen, en er komt een opleidingsinstituut voor imams, in samenwerking met de KU Leuven en de UC Louvain. Om alles te beheren komt er een overkoepelend comité, waarin ik samen met een aantal collega’s van het Platform Vlaamse Imams een rol zal spelen.”

U hebt zelf ook getuigd in de parlementaire commissie die was opgericht na de aanslagen van 22 maart. Hoe belangrijk is de breuk met Saudi-Arabië?

Khalid Benhaddou: “Mijn getuigenis was genuanceerd. De Grote Moskee heeft periodes gekend waarin de Saudische invloed niet zo groot was. Pas toen de Wereld Moslim Liga er haar Europese hoofdkwartier vestigde, werden er linken gelegd met salafisme en wahabisme. Dat wil niet zeggen dat er een rechtstreekse link was met de terreur van 22 maart, maar wel dat het discours gericht was op segregatie. Wat je er hoorde, was vaak anti-westers en teerde op neokoloniale rancune, met de bedoeling om moslims te vervreemden van deze samenleving.”

U hebt er zelf negen jaar gestudeerd.

“Inderdaad. Als jonge man ging ik er in het weekend studeren. En aanvankelijk was ik mij niet bewust van het soort islam dat er werd verspreid. Pas later besefte ik dat wat ik er hoorde, niet altijd compatibel was met de westerse wereld. Niet dat ik er extreme of gevaarlijke ideeën hoorde, maar het waren wel ideeën die niet emanciperend waren. Het was een discours dat uitging van de suprematie van de islam, en van argwaan jegens het Westen. Ik denk dat veel moslims pas na de aanslagen van 11 september 2001 beseften dat bepaalde strekkingen binnen de islam mee een voedingsbodem kunnen zijn voor terreur.”

Hoe bent u er zelf uitgeraakt?

“Door zelfstudie. Ik heb enorm veel gelezen, zowel westerse filosofen als bronnen van de islam. Zo ben ik tot mijn visie op de rationele islam gekomen.”

U houdt niet van de term ‘Europese’ of ‘Vlaamse’ islam, nochtans een concept dat steeds vaker wordt gebruikt, ook door politici zoals minister Geens.

“Ik hou er niet van, omdat ik ervan uitga dat we dezelfde universele waarden nastreven. Dat is per slot van rekening wat Europa vroeger zelf altijd heeft beweerd. Wie nu het Westen afzet tegen de islam, predikt een vorm van cultuurrelativisme, alsof morele waarden niet langer universeel zijn. Ik geloof in de combinatie van ratio en spiritualiteit. Het Westen kan misschien wat meer spiritualiteit gebruiken, de islam wat meer ratio. Daarom verheugt het mij dat heel wat jonge imams in ons land klaarstaan om die evolutie mee te helpen bevorderen.”

Hebben de aanslagen in Christchurch u bang gemaakt?

“Eerlijk gezegd wel, ja. Het gaat te veel over identiteit. In die val mogen we niet trappen. De opmars van extreemrechts zat er natuurlijk aan te komen, dus die verbaast me niet. Ik denk dat we heel voorzichtig moeten zijn voor de infiltratie van onderwijs en cultuur door organisaties zoals Schild & Vrienden. Ik ben blij dat onze veiligheidsdiensten zich bewust zijn van het gevaar van extreemrechts. Dat politici openlijk praten over een concept als omvolking wordt volgens mij dan weer niet met voldoende ernst benaderd.”

Zowel Vlaams Belang bij ons als Forum voor Democratie in Nederland doen dat.

“Ja, je ziet het overal in Europa. Ik hou mijn hart vast voor de verkiezingen van 26 mei.”

Wat dacht u toen Zuhal Demir zaterdag op de N-VA-studiedag over migratie zei dat we mensen die hun geloof willen verlaten, moeten ondersteunen? Dat ging uiteraard over de islam.

“Ik geef toe dat het voor sommige moslims moeilijk kan zijn om het geloof te verlaten, maar dat geldt ook in andere religies. Wat mij vooral verbaasde, was dat Zuhal Demir het verlaten van je geloof vergeleek met deradicalisering. Die vergelijking gaat niet op, natuurlijk. De moslimgemeenschap is niet immuun voor secularisering. De vrijheid om te geloven impliceert ook de vrijheid om niet te geloven. Het werkt in twee richtingen.”

Maar de ont-moskee-ing is ingezet, zoals de ontkerkelijking heeft toegeslagen?

“Laat ik zeggen dat de diversiteit onder moslims groot is. Helaas zijn het de extremen die de aandacht krijgen. Terwijl ik die extreme reacties als een stuiptrekking beschouw, omdat de islam zich volop aanpast aan nieuwe omstandigheden. De islam volgt ook de tijdsgeest, en is niet immuun voor de evolutie van sociale conventies. Religie gaat niet alleen over believing, maar ook over belonging – niet alleen over geloven, ook over ergens bijhoren. En met dat laatste hebben mensen het steeds moeilijker.”  

Hoezo?

“Door de individualisering willen mensen nog wel geloven, maar niet meer deel uitmaken van een religieus instituut. Dat individualisme is op zijn grenzen gebotst. Mensen zijn sociale wezens die het beste aarden in een hechte gemeenschap. Als dat geen religieuze invulling krijgt, komt dat elders tot uiting. Dat verklaart het succes van nationalisme.”

Tot slot: hoe blij bent u dat de voorbije weken haast alle aandacht naar het klimaat ging en voor de verandering eens niet naar de islam?

(lacht) “Dat was wel een opluchting, ja. Ik roep allang op voor een de-islamisering van het debat. Wij, en dan bedoel ik wij allemaal, moslims en niet-moslims, moeten het hebben over de uitdagingen van deze tijd. Over het klimaat, over artificiële intelligentie, over genetisch gewijzigde organismen, over de machtspolitiek die terug is – denk aan de Chinezen en de Russen – enzovoort. Er zijn thema’s genoeg die ons verbinden.”