Britse regering rolt vechtend over straat over douane-unie als brexitcompromis, maar wat wil dat juist zeggen?

De 'zachtere’ brexit in de vorm van een douane-unie ligt vandaag opnieuw op de tafel van het parlement als een van de alternatieve plannen voor het akkoord van premier May dat vrijdag al voor de derde keer werd verworpen. De ‘customs union', een voorstel van voormalig minister van Financiën Kenneth Clarke, werd woensdag evenzeer verworpen bij de eerste reeks ‘indicatieve stemmen’, maar slechts met zes stemmen. Sindsdien proberen Lagerhuisleden het voorstel over de partijgrenzen heen nog te verfijnen en hopen ze vanavond wel een meerderheid te vinden.

In zo’n scenario zou het Verenigd Koninkrijk wel nog uit de Europese Unie stappen, maar wordt of blijft het lid van de Europese douane-unie. Zo’n unie is een vorm van samenwerking op economisch vlak. Dat wil zeggen dat de landen die er lid van zijn zichzelf als één gebied beschouwen wat betreft de import en export van goederen. Iedereen heft dezelfde tarieven op goederen die het gebied binnenkomen, en binnen de lidstaten is er een vrij verkeer van goederen: goederen die bijvoorbeeld de haven van Antwerpen binnenkomen, passeren daar de douane en kunnen van daaruit verder verspreid worden naar de andere leden van de unie. Ook er is één gemeenschappelijk handelsbeleid ten opzichte van landen van buiten die unie. 

Een douane-unie gaat minder ver dan een gemeenschappelijke of eenheidsmarkt met het vrij verkeer van personen en diensten, wat de EU ook is. 

Kan zo’n douane-unie nu de oplossing zijn voor de huidige brexit-impasse? Voorstanders menen van wel: het Verenigd Koninkrijk zou de EU verlaten en dus doen wat de Britten gevraagd hebben in het referendum, handel blijft zonder probleem mogelijk en het probleem van de backstop zou ineens van de baan zijn, aangezien de grens tussen Ierland en Noord-Ierland zou blijven zoals ze nu is: open en vrij. 

Minister van Justitie David Gauke wierp de knuppel gisteren in het hoenderhok door op tv te verklaren dat premier May het voorstel op zijn minst ernstig moet overwegen als het parlement zich er vanavond achter schaart. “Als het parlement zich overweldigend uitspreekt tegen een brexit zonder akkoord, maar voor een softere brexit stemt, dan denk ik dat het niet houdbaar is om die positie van het parlement te negeren”, aldus Gauke op de BBC. “Ik meen dat het niet verantwoordelijk is om op te stappen zonder een deal, dus uiteraard zou ik in dat geval geen lid kunnen blijven van de regering”, dreigde hij. Gauke kreeg de steun van vijf andere ministers. 

Ook Julian Smith, chief whip of soort van fractieleider in het parlement, zei vanmorgen dat het “onvermijdelijk” is dat er een softere brexit moet komen. 

Maar de harde brexiteers zien dat allerminst zitten. Zij vrezen dat het Verenigd Koninkrijk in een douane-unie nog altijd geen eigen handelsbeleid kan voeren, wat grotendeels klopt, en zelfs gewoon zal moeten luisteren naar de EU zonder nog een zeg te hebben.

Verschillende ministers dreigden dit weekend dan ook op hun beurt op te stappen als het ooit zo ver komt, melden Britse media. Onder hen Penny Mordaunt, minister van Internationale Handel, en Chris Grayling, minister van Transport. Grayling haalde vanmorgen aan dat “in dat geval Litouwen meer te zeggen heeft over ons handelsbeleid dan onze eigen regering. Dat is de realiteit van de douane-unie. Gaan we dat echt toelaten?”

“De uitspraken van Gauke zijn belachelijk”, zou een van zijn collega's uit de regering gezegd hebben. “Ik hoop dat hij zich vergist heeft. Anders is hij ver over de rode lijn gegaan.” In The Daily Mail waarschuwt een anonieme minister dat een douane-unie aanvaarden het einde zou betekenen van de Conservatieve Partij. “Dat kan de partij nooit aanvaarden, net als minstens de helft van de regering. Het zou de partij verwoesten en zou ons rechtstreeks naar verkiezingen leiden, die we dan gaan verliezen.” 

Vanmorgen zei ook Liz Truss, staatssecretaris voor de Schatkist, dan weer openlijk dat een douane-unie “ongelooflijk problematisch" is. "Dat betekent dat de controle over ons handelsbeleid bij de EU ligt, terwijl wij geen lid zijn en geen invloed meer hebben. Dat zou grote gevolgen hebben voor ons buitenlands beleid, we zouden geen eigen handelsakkoorden meer kunnen afsluiten.”

De Europese brexit-onderhandelaars zijn uiteraard wel te vinden voor de mogelijke piste. Guy Verhofstadt verklaarde al dat het Verenigd Koninkrijk tegen 22 mei uit de Europese Unie gestapt kan zijn, als het akkoord gaat met een douane-unie. “Ik blijf optimistisch dat er een doorbraak komt rond een douane-unie”, zo zei hij gisteren in het VTM Nieuws. “Dat zou een pak problemen oplossen. Op die manier vermijden we een harde brexit en lossen we ook het probleem van de Ierse grens op.”

Verhofstadt beseft dat de harde brexiteers zich verzetten tegen zo’n douane-unie. “Maar hopelijk krijgen we voor het eerst een partijoverstijgende consensus”, klinkt het. “Nu plaatst men het partijbelang nog te vaak boven het belang van de natie. Labour denkt alleen aan Labour en de Conservatieven denken alleen aan de Conservatieven.” Die partijpolitieke strijd bestempelt Verhofstadt als “bedroevend”. “Brexit is de kogel in een wapen geworden, een instrument om elkaar pijn te doen.”

Als er over de douane-unie een overeenkomst zou kunnen gevonden worden, kan dat volgens Verhofstadt nog perfect op tijd geregeld worden om de brexit binnen de afgesproken termijnen af te handelen.