Dit zijn geen accidentjes. Dit gaat om de kern van het zakenmodel van YouTube. Aandacht opwekken. Aandacht vasthouden

Alweer loopt een populair sociaal netwerk tegen de lamp omdat het zijn gebruikers blootstelt aan de schadelijke impact van het algoritme waarmee zoekresultaten aangeboden worden. Nu is het het videokanaal YouTube dat in de knel komt.

Onderzoek heeft eerder aangetoond dat het kanaal, via zijn algoritme, gebruikers subtiel een almaar extremere, radicalere variant van de gezochte video’s oplepelt. Dat gebeurt bewust, want zo wordt de kijker feller emotioneel geprikkeld. De kans is groot dat hij langer blijft kijken, en dat levert centen op.

Extremisme, nepnieuws, complottheorieën gedijen goed in een mediaomgeving die op emotionele impact teert. Nu blijkt dat werknemers de bedrijfstop meermaals waarschuwden voor die negatieve effecten. Die waarschuwingen werden in de wind geslagen.

Lees ook:

YouTube negeerde werknemers die bezorgd waren over extreme video’s: ‘Winst was belangrijker.’

Halfslachtig

Wat nu over YouTube bekend raakt, is lang niet uitzonderlijk. Over Facebook regent het gelijksoortige onthullingen. Meestal volgen dan excuses en halfslachtige beloftes om het leven te beteren. Waarna het wachten is op het volgende schandaal.

Dit zijn geen accidentjes. Dit gaat om de kern van het zakenmodel. Aandacht opwekken. Aandacht vasthouden.

Zo bleek onlangs nog dat wanneer je bij de onlinewinkel Bol.com boeken over vaccinatie opzoekt, allereerst werk van de antivaccinatielobby aangeboden wordt. Bol.com wast de handen in onschuld: het biedt wat de mensen vragen, klinkt het.

Zo onschuldig is het allemaal niet. Juist de antivaccinatiebeweging is met haar onwetenschappelijke, levensgevaarlijke claims aan het oprukken uit de marge. Alleen al deze week werd bericht over de uitbraak van mazelen in Nederlandse steden en in New York. De vraag mag toch stilaan gesteld worden of er geen oorzakelijk verband is tussen die zorgelijke ontwikkeling en de populariteit van mediakanalen waar complotdenken gestimuleerd wordt.

Duistere kant

De vraag reikt dieper. De groeiende impact van wereldwijde sociale media loopt samen met de opkomst van radicale, extreme politieke bewegingen die handig gebruikmaken van leugens en complotten. Toeval?

Dit is geen oproep om de sociale media te verbannen. Het is dom de klok te willen terugdraaien. Mensen mogen stemmen op de politici die ze willen, mensen mogen ook schokkende meningen verspreiden. Maar we mogen niet naïef zijn. Als multinationale mediabedrijven hun groei stutten met een strategie die vooral op de verspreiding van schokkende, extreme ideeën gestoeld is, dan is er een probleem.

Nieuwe, sociale media spelen een sleutelrol in de globale verspreiding van informatie en in de emancipatie van vrije burgers. Maar ze hebben ook een duistere kant. Die bedreigt en manipuleert die vrijheid meer dan velen beseffen. Als de bedrijven zelf blijven weigeren klaarheid te scheppen in die duisternis, zal de (Europese) overheid het moeten doen, als bewaker van democratie en rechtsstaat. En daar wordt het best niet te lang mee gewacht.