'Franciscus vindt de kerk een beetje te muf rieken'

Kardinaal Godfried Danneels zorgde deze week voor een primeur binnen de Belgische katholieke kerk. In een interview met De Tijd sprak Danneels zich voor het eerst openlijk uit voor het homohuwelijk, zij het onder een andere naam. Nog opvallender is dat de immer conservatieve Léonard hem daarin bijtreedt. Hebben de kerkelijke hooglieden het licht gezien?

Jürgen Mettepenningen: "Eigenlijk zeggen Danneels en Léonard enkel dat ze de scheiding van kerk en staat erkennen. Danneels zegt letterlijk dat de kerk moet respecteren dat er een wettelijke, staatsburgerlijke behandeling van het homohuwelijk is. Met andere woorden: de staat doet wat ze meent te moeten doen. Maar dat wil niet zeggen dat de kerk zich niet mag moeien in het debat."

Dus geen ommezwaai binnen de kerk?

"Toch wel, want de openheid van Danneels is wel straf. Die openheid komt er trouwens niet toevallig. Sinds de komst van Paus Franciscus voelen kardinalen en bisschoppen zich vrijer om hun eigen mening te uiten. Er waait een nieuwe geest binnen de kerk. Een hervonden vrijmoedigheid, als je wilt. Dat heeft alles te maken met de persoonlijkheid van Franciscus."

Waarom?

"Het is duidelijk dat de paus zelf niet aarzelt om stelling in te nemen, ook als dat ingaat tegen de opinie van zijn naasten. Eén maand na zijn aanstelling had Franciscus al acht kardinalen aangesteld om de curie te hervormen. Katholieken vragen al jaren om die hervorming, maar Franciscus voegde meteen de daad bij het woord. En onlangs zei de paus tegen de atheïsten: als we allebei gewoon proberen doen, zullen we elkaar wel vinden. Franciscus is een man van de dialoog. Hij is een pastorale en vrijmoedige paus. Een herder, zo je wilt."

Hadden Danneels en Léonard het homohuwelijk vijf jaar geleden openlijk kunnen steunen?

"Moeilijk. Vijf jaar geleden was de sfeer helemaal anders. Paus Benedictus XVI was voor zijn aantreden al vijfentwintig jaar de rechterhand van Johannes Paulus II. Hij was jarenlang de waakhond van de kerkelijke orthodoxie. Toen hij Johannes Paulus II opvolgde, ontpopte hij zich meteen tot een doctrinaire paus. Hij koos voor het conflictmodel in plaats van de dialoog. De kerk had gelijk en moest iedereen daarvan zien te overtuigen. Het contrast met de huidige paus is enorm."

Heeft de kerk ooit een gelijkaardige openheid gekend?

"Ja, in 1958. Toen werd Johannes de 23ste verkozen tot de nieuwe paus. Net zoals Franciscus was hij 77 jaar en had hij een goed gevoel voor humor. Hij vond de kerk een beetje te muf rieken en zette de ramen even open. Dat doet Franciscus nu ook."

Het blijft wel vreemd dat een paus zoveel macht heeft over de uitspraken in de Belgische kerk.

"Tja, de kerk is geen democratie. De paus wordt gezien als de opvolger van Petrus. Hij heeft altijd het eerste en het laatste woord. Iedereen heeft vrijheid van mening, maar de lijnen van de kerk worden in Rome uitgezet. Kardinalen worden niet voor niets de prinsen van de kerk genoemd. Ze worden persoonlijk aangesteld door de paus. Net zoals je pas bisschop wordt als Rome je daar geschikt voor vindt."

Danneels kwam de voorbije jaren onder vuur te liggen door de Danneels-tapes. Is dit een poging om zijn imago op te krikken?

"Ik denk niet dat er een bewuste strategie achter zit. Danneels werd geïnterviewd voor zijn 80ste verjaardag en naar aanleiding van het eerste Franse homohuwelijk heeft de journalist hem daar een vraag over gesteld. Danneels heeft daarop geantwoord, meer is er volgens mij niet aan de hand. Bovendien is Daneels nooit de oerconservatief geweest. Tot enkele jaren geleden werd hij zowel binnen als buiten de kerk beschouwd als een bruggenbouwer. Daneels was iemand die naar iedereen kon luisteren en in de ogen van velen ook zelf al eens een wijs woord kon zeggen. Vanuit dat opzicht is het niet zo vreemd dat hij nu zijn steun uitspreekt voor het homohuwelijk."