'Crisis maakt superrijken nog rijker'

"Een kleine bovenlaag van rijken heeft zo veel centen dat ze niet meer weet wat met al het geld aan te vangen. Ze speculeert er dan maar op los, waardoor ze de hele wereldeconomie ontwricht."

Volgens de gezaghebbende opiniemaker Paul Jorion toont de huidige crisis overduidelijk aan dat ons kapitalistische systeem niet meer werkt. "In de jaren dertig verloren de rijken heel veel geld door de crisis. Dat had deze keer opnieuw moeten gebeuren. Het tegendeel is waar gebleken. De crisis heeft de superrijken nog rijker gemaakt."

Jorion weet waarover hij spreekt. Jaren lang werkte hij voor Amerikaanse banken, onder meer als risicoanalist. Bij CountryWide, Wells Fargo en IndyMac zat hij in het hart van de Amerikaanse hypotheekindustrie. Jorion zag er tot zijn grote ontsteltenis hoe door hebzucht gedreven bankiers speculeerden met woonkredieten en zo het financiële systeem deden ontploffen. In 2005 schreef hij er een boek over, waarin hij waarschuwde voor een crash van het systeem.

Het duurde tot begin 2008 voor hij in Frankrijk een uitgever bereid vond om Vers la crise du capitalisme américain te publiceren. Het was meteen een voltreffer. Enkele weken na de verschijning barstte de financiële crisis los.

Jorion behoort tot het selecte groepje experts die de crisis voorspelden, lang voor Lehman Brothers over de kop ging. De Brusselse ket, antropoloog van opleiding, heeft er een stevige reputatie aan overgehouden. Met zijn analyses in Le Monde is hij toonaangevend in het debat over de crisis. In Frankrijk - Jorion woont in Bretagne - is hij een echte vedette. Ook in Franstalig België geniet Jorion grote faam. In Vlaanderen is hij veel minder bekend. Maar dat kan veranderen nu hij werd ingehuurd door de Vrije Universiteit Brussel.

Aan de VUB startte hij deze maand met een leerstoel over de werking van het financiële systeem. "Ons liberale, kapitalistische systeem heeft nog een toekomst, maar dan moet er wel dringend gekozen worden voor radicale oplossingen. Door het gedrag van de superrijken staat het systeem op springen", zegt Jorion.

Hoe rijk zijn de superrijken?

"In 2000 bezat de één procent rijksten in de VS 32,8 procent van de totale rijkdom van het land. De armste helft van de bevolking bezat toen 2,8 procent. Tien jaar later is de ongelijkheid groter. De superrijken nemen 35 procent voor hun rekening. Het aandeel van de armste helft van de bevolking daalde tot 2,4 procent. De verschillen nemen volgens officiële cijfers verder toe. Tussen 2007 en 2012 ging 90 procent van de rijkdom die werd gecreëerd naar de één procent superrijken."

De crisis heeft hen geen geld gekost?

"Zo is dat. De overheid staat klaar om de rijken te vergoeden. De Amerikaanse overheid pompte tientallen miljarden in verzekeraar AIG om een faillissement te voorkomen. De credit default swaps, die de rijken beschermden tegen inkomensverlies, konden op die manier worden uitbetaald. Via de belastingen hebben ook de armste lagen van de bevolking bijgedragen aan de redding van AIG en de uitbetaling van de superrijken. Wie in 1929 geld verloor, was zijn centen onherroepelijk kwijt."

Is de huidige crisis dan veel erger dan die van de jaren

dertig?

"Ja. Als de helft van de bevolking slechts over 2 à 3 procent van de welvaart beschikt, dan bezit ze onvoldoende koopkracht. Dat zie je in de supermarkten. De verpakkingen worden kleiner. In plaats van tien producten tegelijk te verkopen, verkoopt men er nog vijf. De mensen hebben er moeite mee om nog tien producten in één keer te kopen.

"Aan de andere kant weten de superrijken geen blijf meer met hun centen. Als ze geld steken in een nieuwe fabriek, dan krijgen ze de producten die daar gemaakt worden niet aan de straatstenen kwijt. Ze beginnen dan maar te speculeren. In 2008 werd zo hard gespeculeerd dat de prijs van een vat ruwe olie verdrievoudigde. Andere grondstoffen ondergingen hetzelfde lot. Op die manier wordt de markt totaal ontwricht en helpen de superrijken het systeem om zeep."

Er wordt dus gespeculeerd met geld dat het armste deel van de bevolking nodig heeft om te consumeren?

"Inderdaad. En wat doen mensen die de eindjes niet aan elkaar kunnen knopen? Die lenen geld. Sinds de jaren zeventig is het consumentenkrediet in opmars. Het stelt mensen in staat dingen te kopen die ze cash niet kunnen betalen. Om zo'n krediet te verkrijgen, moeten ze een smak intrest betalen. Een groot deel van die intrest verdwijnt in de zakken van de eigenaars van de banken. Dat zijn weer de superrijken."

De activisten van Occupy Wall Street hebben overschot van gelijk als ze actie voeren tegen de één procent superrijken?

"Als ik jonger was, zou ik zeker meedoen. Met mijn werk heb ik trouwens inspiratie geleverd voor de slogan van Occupy Wall Street: 'We zijn de 99 procent die de hebzucht en corruptie van de één procent niet langer tolereren.'

"In ons systeem zit een soort machine die ervoor zorgt dat rijkdom in de handen van almaar minder mensen komt. Hoe zet je zo'n machine weer op nul? Dat kan door oorlog te voeren. Mijn grootvader had enkele huizen, die tijdens de oorlog werden vernietigd. Hij kreeg achteraf een beetje compensatie, maar die was ruimschoots onvoldoende om de geleden schade te vergoeden. Ofwel krijg je revoluties en wordt bezit aangeslagen. Het probleem met revoluties is dat ze vaak niet goed weten welke kant ze uit gaan. Als de revolutie eenmaal voorbij is, komt de machine die rijkdom creëert dan ook vrij snel weer op gang."

Wat zou u doen om de machine te stoppen?

"Ik zou de lonen verhogen. Sinds de introductie van de computer is de productiviteit in het bedrijfsleven enorm de hoogte in gegaan. De loontrekkenden hebben daar niet van geprofiteerd. Aandeelhouders gingen lopen met de hogere winsten van bedrijven. Ook de managers werden meer beloond. Begin vorige eeuw verdiende een baas dertig à veertig maal meer dan de minst betaalde arbeider. Vandaag is dat verschil opgelopen tot 450 maal. Wie geld had, kreeg dus nog meer geld. Wie weinig geld verdiende, ging er niet op vooruit. Momenteel worden de lonen zelfs verlaagd. Moet je dan nog verbaasd zijn dat er een economische crisis is? De mensen hebben onvoldoende geld om te consumeren. Door consumentenkredieten te verhogen, los je het probleem niet op. Zulke leningen moeten ook worden terugbetaald."

De lonen verhogen? Hoe gaat u dat voor elkaar krijgen?

"Het management zal fors moeten inleveren. Dividenden moeten in verhouding staan tot de winst van het bedrijf. Het geld moet ergens vandaan komen. Herinnert u zich nog wat de Franse president Sarkozy zei een week na de ineenstorting van de markten in 2008? Managers en aandeelhouders moeten met minder tevreden zijn, zodat werknemers meer loon krijgen. Toen het later weer wat beter ging, werd die boodschap snel vergeten."

Ondertussen zitten de overheden met een pak schulden. Besparen is hun boodschap. Desondanks wilt u de lonen verhogen?

"Als je de crisis wilt oplossen, dan moet je de lonen wel verhogen. Anders draait de economie niet meer."

Overheden kunnen niet oneindig doorgaan met het ophopen van schulden.

"De overheden hebben zich diep in de schulden gestoken om banken en verzekeraars te redden. Die dreigden kopje onder te gaan als gevolg van de problemen op de Amerikaanse woningmarkt. Het wordt tijd dat we afstappen van de idee dat de belastingbetaler telkens de verliezen van de banken en de superrijken voor zijn rekening neemt. De regels van het kapitalistische systeem moeten worden toegepast. Eind vorig jaar heeft men eindelijk een deel van de Griekse schulden kwijtgescholden. Toen AIG failliet dreigde te gaan, had men dat ook moeten laten gebeuren. Zo werkt het systeem nu eenmaal."

Men heeft Lehman Brothers failliet laten gaan, waardoor het hele systeem op de helling kwam te staan. Financiële instellingen laat je niet vallen. Ze zijn too big to fail.

"Wat werd gezegd in oktober 2008 na de redding van tal van banken? Ze moeten afslanken, dan zijn ze niet langer too big to fail. Hebben ze dat gedaan? In België toevallig een klein beetje, maar overal elders helemaal niet. In de VS ging het geld van de belastingbetaler rechtstreeks naar lobbyisten van Citi Group en JPMorgan die ingingen tegen de afslankingskuur."

Wat moet er gebeuren met de banken? Europa werkt aan een opsplitsing. Gaan die plannen ver genoeg?

"Neen. Europa wil speculatieve activiteiten van klassiek bankieren scheiden. Alsof dat voldoende is. We hebben helemaal geen banken nodig die speculeren. Speculatie maakt het systeem om zeep. Dat moet je gewoon verbieden, zoals in de negentiende eeuw. Een half blad volstaat om op te schrijven hoe je dat moet doen. Geef me 48 uur en ik zorg er ook nog eens voor dat fiscale paradijzen, waar de superrijken nu hun centen parkeren, van de wereld worden afgesneden."

Dat zien we toch niet meteen gebeuren. Hoe komt dat?

"Onze beleidsmakers profiteren mee van de afbraak van ons sociale systeem. Ze zitten in raden van bestuur en krijgen dividenden. Als je ziet hoeveel dividenden er het afgelopen jaar zijn uitbetaald, kun je je toch vragen stellen. De resultaten van de bedrijven in Frankrijk zijn slechter dan in 2011 en toch gingen de dividenden dit jaar omhoog. De aandeelhouders gaan met de kas lopen."

Mensen hebben gelijk als ze op straat komen om tegen de sociale afbraak te betogen?

"Zeker. Jammer dat de betogers vaak geen duidelijk beeld hebben van wat er echt speelt. De machthebbers strooien de publieke opinie zand in de ogen. Ze spelen een gevaarlijk spel. We weten toch wat er in de jaren dertig is gebeurd. Als de situatie ontaardt, is het niet uitgesloten dat er een nieuwe Hitler aan de macht komt."

Toen de beurs in augustus vorig jaar crashte, bezocht een half miljoen mensen uw blog. Hoe verklaart u die massale belangstelling?

"Hoe erger de crisis, hoe meer mensen mijn blog raadplegen. Ze willen weten waar ze met hun geld naartoe kunnen gaan. Maar die raad krijgen ze van mij niet. Ik kom op voor een systeem dat veel eerlijker en veel evenwichtiger is."

Het zal u dan toch plezieren dat de Franse president Hollande de superrijken meer wil belasten?

"Die maatregel telt zo veel uitzonderingen, dat zijn belasting niet meer dan symbolisch is."

Ondertussen wil Bernard Arnault, de rijkste Fransman, Belg worden. Vindt u het stuitend dat ons land een fiscaal paradijs is voor superrijken?

"Wat me vooral tegen de borst stuit, is dat je niet meer nodig hebt dan een rit met de Thalys van Parijs naar Brussel om het systeem onderuit te halen. Men heeft de eenheidsmunt gecreëerd, maar men is vergeten de fiscaliteit in heel Europa op dezelfde leest te schoeien. Dat is vragen om moeilijkheden."

Hoe komt het dat u in Frankrijk woont?

"In 2009 ben ik teruggekeerd uit de VS. Ik had gehoopt op een betrekking aan de ULB (de Franstalige tegenhanger van de VUB, JCS). Maar die heb ik niet gekregen. Ik had ook geen recht op een uitkering. Een huisje huren in Bretagne was toen veel goedkoper dan een appartement in Brussel. Ik wou vervolgens een baan zoeken en stoppen met mijn blog. Mijn aanhangers hebben daar toen een stokje voor gestoken. De voorbije jaren liep er maandelijks 2.000 euro binnen op mijn rekening, het bedrag dat ik nodig heb om van te leven. Nu ik in dienst ben van de VUB, heb ik dat steunmechanisme stopgezet."

Uw leerstoel aan de VUB wordt gesponsord door grote verzekeringsmaatschappijen, zoals Belfius, Ethias, AG, Allianz en P&V. Vindt u dat niet erg?

"Helemaal niet. Door sponsoring willen ze net in de verf zetten dat ze niks met speculatie te maken willen hebben. De kans bestaat zelfs dat een aantal banken onderzoeksactiviteiten van mijn leerstoel zal financieren. Ook daar heb ik niets tegen. De meeste bankiers weten dat het systeem op springen staat.

"Ze weten verduiveld goed dat het zo niet verder kan. In mijn laatste weken bij CountryWide heb ik van dicht bij gezien hoe de top van het bedrijf zijn eigen belangen veiligstelde toen de bank op het punt stond te vallen. De toplui verkochten snel hun aandelen. Om de prijs van de aandelen op peil te houden, verspreidden ze geruchten dat het helemaal niet zo slecht ging met de onderneming. Terwijl het schip zonk, vertrokken zij met de reddingsboten."