'Nederigheid, dát hebben we geleerd'

Wie aanklopt bij de heren van het alom geprezen Canvasprogramma Radio Gaga, wordt hartelijk ontvangen en blijft langer plakken dan voorzien. Glazen wijn worden royaal bijgevuld, hongerige journalisten krijgen boterhammen met salami en opgewarmde kliekjes lasagne, met excuses van Joris Hessels. "Normaal doe ik er groentjes bij, maar ik had gisteren niets in huis."

Dominique Van Malder, door Hessels liefdevol Dompi genoemd, kijkt geamuseerd toe. De twee zijn niet alleen collega-acteurs, maar ook beste vrienden. Praat de ene, dan mompelt de andere consequent "jaja, absoluut". Regelmatig ontsnapt aan Van Malder een bulderlach. Hoe ernstig hun boodschap ook is, er is altijd ruimte voor humor en zelfrelativering. Het gros van de grappen is, helaas, niet geschikt voor publicatie.

Inmiddels is de laatste opname van Radio Gaga in het asielcentrum in Wingene achter de rug en zitten beide heren in de laatste rechte lijn naar de première van hun theatervoorstelling. (zie kader)

Jullie spelen vaak in het jeugdtheater.

Van Malder: "Fifty-fifty."

Hessels: "We willen jonge gasten, de kijkers van morgen, warm maken voor het toneel. Zeker na al die stoffige voorstellingen waar wij vroeger met school naar toe moesten."

Van Malder: "En ze tonen wat toneel kan zijn. Bij Studio ORKA horen we na de voorstelling vaak 'ja maar, wanneer begint nu het toneel?' Het hoeft dus niet altijd (met gewichtige stem) theater te zijn met de grote pluchen gevoelens."

Hessels: "Er zijn echt veel volwassenen die alleen naar jeugdtheater gaan. Omdat je er een vrijheid vindt die ontspannend is. Ik heb me eens laten vertellen dat veel nieuwe vormen van theater ontstaan zijn uit het jeugdtheater. Arne Sierens, Eric Devolder. Guy Cassiers. Je zou het niet meer zeggen met het werk dat hij nu maakt, maar dat komt allemaal vanuit het jeugdtheater waar nog geëxperimenteerd kan worden en de mensen precies minder streng zijn."

Van Malder: "Plus, je kunt je niet verstoppen als je voor de jeugd speelt. Bij volwassen voorstellingen is er altijd dat laagje vernis. (klapt in zijn handen) 'Prachtig, prachtig!' Ook al vinden ze het dikke shit. Bij jonge gasten weet je nog terwijl je aan het spelen bent of ze het goed vinden of niet. Hun reacties zijn heel eerlijk. Soms is dat heftig, maar het maakt je ook scherper en frisser."

Hessels: "Het gebeurt wel eens dat ze er een boeltje van maken."

Van Malder: "Maar als het lukt, als je hen kunt overtuigen door gewoon je verhaal te vertellen, dan is het fantastisch. Ik herinner mij een voorstelling, Mijnheer Porselein van Studio ORKA, toen er wat kerels van vijftien, zestien jaar kwamen kijken. Ze moesten van school naar het toneel maar hadden daar tijdens het jaar geen zin in. Onze voorstelling was de laatste van het lijstje die nog overbleef. Opeens hadden ze door dat het een voorstelling was voor kinderen vanaf zeven jaar. 'Godverdomme, ook nog eens een fucking kleutervoorstelling.' Maar aan het einde zaten ze te blèren omdat mijn beste vriend, een molletje, gestorven was. Het is super als je die evolutie kunt maken. Maar afwisseling met volwassen theater is ook leuk. Het is ook wel eens fijn ..."

Hessels: "... om niet bij elke stilte 'blablabla boekentas wauwelwauwel' te horen."

Zijn jullie verrast door de enthousiaste reacties op Radio Gaga?

Hessels: "Ik wel."

Van Malder: "Ik had minder empathie verwacht van deze toch wel zeer zure samenleving. Natuurlijk hoopten we dat de verhalen effect zouden hebben. We voelden dat wat we meemaakten schoon was, en dat wilden we delen. Maar dat betekent nog niet dat het daadwerkelijk wordt opgepikt. Dus we zijn aangenaam verrast."

Hessels: "Zeker op televisie moet alles zo geformatteerd en sexy gebracht worden. Het laatste wat je van ons programma kunt zeggen, is dat het sexy is of dat wij sexy zijn."

Van Malder: "Bwa."

Hessels: "Ik was vooral bang dat er geen oog voor zou zijn voor Radio Gaga, dat het te niche is. Misschien is dat ook wel zo, het blijft tenslotte Canvas."

Van Malder: "De simpele, kleine reacties die ik soms lees vind ik hartverwarmend. Zoals iemand die na de aflevering in rusthuis Godtschalck op Twitter schrijft dat hij direct naar zijn oma gebeld heeft en haar de volgende dag ging opzoeken."

Hebben jullie een verklaring voor dat succes?

Hessels: "Ik denk dat mensen die empathie en warmte missen."

Van Malder: "Er speelt een zekere herkenbaarheid. Fuck ja, het kan mij ook overkomen, of mijn kind. Zelfs na de aflevering in Villa Voortman hoorde ik mensen zeggen dat als ze nog eens een figuur als Paul op straat zien lopen, ze wat beter zullen kijken. Want ze hadden toch niet verwacht dat hij ooit balletdanser was. We kennen dé vluchteling en dé patiënt. Maar ik hoop dat we hiermee die blik toch wat kunnen verruimen. En ik denk dat de eenvoud van een liedje een herinnering toucheert. Muziek is iets heel emotioneels, zonder dat je een heel verhaal moet vertellen. Muziek is de maizena in de gevoelswereld die wij willen laten zien."

Hessels: "Het is toch ook een cadeautje voor de mensen, hè. (mompelt) Ik ben al wat zat aan het worden. Nee, echt. Als jij Dana Winner wil horen, dan spelen we dat. Zo hebben mensen het gevoel dat er naar hen geluisterd wordt en dat hun verhaal interessant is."

Kijk je door die verhalen anders naar het leven? En is dat effect

blijvend?

Hessels: "Dat is de vraag. Ik hoor Dominique na de opnames in revalidatiecentrum Pellenberg nog altijd zeggen dat hij zijn geliefden zou vastpakken en blij was met het feit dat hij al zijn ledematen nog heeft. Maar twee dagen later ben je weer als een zot aan het werk."

Van Malder: "We leven heel jachtig nu, dat is zo. En toch. Twee dagen later denk je daar niet meer over na, maar drie weken later kunnen die verhalen je weer overvallen. Vijftien jaar geleden zijn we voorstellingen beginnen maken in de psychiatrie en ik kijk toch anders naar de dingen nu."

Hoe dan?

Van Malder: "Gisteren zag ik in het station van Brussel een zeer vreemde kerel met een soort tirolerpakje aan. Er was duidelijk iets mis mee. Mensen lopen daar dan in een grote boog omheen, terwijl ik denk dat je evengoed kunt doorlopen. En als er iets gebeurt, dan babbel je toch gewoon met die man? Dat is misschien heel klein, maar toch ook belangrijk. Elkaar in de ogen durven kijken. Context durven geven aan gedrag dat van de norm afwijkt. Net dat willen we doen met Radio Gaga: mens zijn en begrip tonen voor iemands situatie."

Aandacht voor kwetsbaarheid is de rode draad in jullie werk. Vanwaar komt die interesse?

Hessels: "Mijn moeder was psychiatrisch verpleegkundige, af en toe kwamen haar patiënten bij ons thuis eten. En zoals iedereen heb ik familieleden die in de psychiatrie zijn beland. Ik denk dat het vandaar komt, de affiniteit met die onaffe wereld en interesse in mensen met een hoek af. Ik hou van hun grilligheid en onberekenbaarheid. Gisteren zijn we naar de begrafenis van Franky geweest, een patiënt met wie we veel gewerkt hebben. (wijst naar een doodsprentje op de schouw) Een toptoneelspeler. Zo psychotisch als de pest, zoals Dompi altijd zei. Je zit daar dan in de kapel, samen met zijn medepatiënten. Maar met psychiatrische patiënten is dat toch ... allee, die staan recht, lopen naar de kist en terug."

Van Malder: "De viering wordt ontheiligd en dat is schoon. Hypermenselijk."

Niet geformatteerd.

Van Malder: "Ja, dat is het vooral. Ik voel mij veilig in dat soort biotopen. Bij brave burgers is er altijd dat laagje vernis. Als een begrafenistekst te lang duurt, dan denken mensen stilletjes 'pff, dit duurt wel lang'. Psychiatrische patiënten zeggen dat ook. (snurkt luid) Dat vind ik schoon."

Hessels: "Na onze laatste doortocht in de psychiatrie merk ik dat er nog altijd jongeren zijn die zich generen om dat ze al sinds hun zesde last hebben van psychoses. Of die geen bezoek krijgen van hun ouders omdat die zich schamen. Anno 2015 vind ik dat ongelooflijk."

Van Malder: "Dat is pas waanzin."

Hessels: "Als je die mensen hoort spreken, merk je dat de wereld te snel gaat voor hen. Ze zijn te gevoelig ook. Dat sensitieve, daar moeten mensen meer begrip voor hebben. Maar ik wil niets overromantiseren, een psychose is superheftig."

Van Malder: "Mijn familie is heel groot: mijn vader komt uit een gezin van elf, mijn moeder uit een gezin van vijf. En daar zit alles tussen: van neurochirurg tot professionele dopper slash alcoholist slash psychoticus. Wij zijn opgegroeid met heel weinig geld. Ik had al vijf jaar cd's voor we een cd-speler hadden om die af te spelen. Ik volgde Latijn-Grieks aan het college, en dat deed wel iets met me. Je voelt je wat aan de rand staan, en dat is eigenlijk nooit weggegaan."

Wat is er met Franky gebeurd?

Van Malder: "Longkanker. Hij rookte heel veel. Hij heeft met al onze voorstellingen meegedaan. In het theater spreken we vaak over spelen in het hier en nu. Wel, Franky speelde in het hier en nu. Als hij de scène opstapte, dan gebeurde er iets. Ik vind dat geniaal."

Hessels: "De grap is dat hij alleen maar in teksten sprak."

Van Malder: "Hij citeerde uit Orpheus en Eurydice, Shakespeare. Dat ging alle kanten op, maar je voelde dat hij dat graag deed. Hij zat in de gesloten afdeling en mocht die verlaten om aan toneel te doen. Die blijdschap. We zijn ooit met z'n allen na een premiere iets gaan drinken in de stad. Dat is The Idiots maal tien, hè. Er is een beeld van Franky dat me altijd zal bijblijven: door zijn medicatie kon hij geen alcohol drinken, maar die avond kreeg hij één pintje. Allee Franky, ga maar halen. Hem dan naar de toog te zien wandelen, zwetend van de medicatie, om voor het eerst in jaren een pintje te gaan bestellen: zo ontroerend, dat kun je niet beschrijven."

Hessels: "Topper."

Van Malder: "Zo is Radio Gaga destijds ook ontstaan, in het psychiatrisch centrum van Guislain. We vinden dat mensen dat moeten zien, de andere kant van de muur. We komen in Gent nog vaak mensen tegen uit de psychiatrie of Villa Voortman. Het is fijn dat ons netwerk breder gaat dan alleen maar acteurs."

Hessels: "Voor mij is de Nacht van de Vlaamse Televisiesterren eigenlijk het belangrijkste."

Van Malder (bulderlacht)

Kunnen we iets leren van de mensen aan de rand?

Van Malder: "Absoluut. Nederigheid, dat hebben we echt wel geleerd. We mogen blij zijn dat we hier zijn. Dat we geld verdienen met wat we graag doen. Dat we niet moeten vluchten voor een of andere terreurgroep."

Hessels: "Dat we geen batterij pillen moeten slikken om de dag door te komen. Want het ligt echt in een klein hoekje. Mensen die van de trap vallen of een auto-ongeluk hebben. Mensen die in de psychiatrie belanden door een depressie of een relatie die ze niet te boven komen."

Van Malder: "Of mensen die aan de drugs raken. Als je hun verhalen hoort ... Als je als vijfjarige de schuld krijgt voor de dood van je broer, dan zou je voor minder drugs pakken. Ik wil maar zeggen dat je leert om wat mededogen te hebben."

Hessels: "Het gaat ook over die wezentjes, hè. (kijkt naar zijn vierjarige zoontje, dat in de zetel tekenfilms kijkt) In wat voor tijd moeten die opgroeien? Ik vind de zure toon, ook in de media, ambetant en sensatiegericht."

Van Malder: "Neem nu de kritiek op Canvas. Ze moeten veel kijkers lokken én genuanceerd zijn. En dan worden ze daar nog eens op gepakt ook. Terwijl ik nog nooit zo vaak mijn digicorder heb geprogrammeerd. Canvas zendt zoveel goede films en documentaires uit."

Hessels: "En niet alleen over de wereldoorlogen."

Van Malder: "Het is 'en, en, en' tegenwoordig. Je moet voor veel volk spelen, en je moet dit en je moet dat. Iedereen moet multi zijn. Daarom zit de psychiatrie overvol."

Hessels: "En niet alleen bij de volwassenen, ook de jeugdpsychiatrie."

Van Malder: "Daarom zijn we zo verrast dat Radio Gaga iets oproept. Het moet allemaal zo snel zijn, en liefst in kleuterformaat. Als je alles in 140 tekens op Twitters moet duwen, dan is alle nuance weg. Ik vind dat we toch stilaan de rem mogen beginnen zoeken."

Hessels: "Twitter is symptomatisch voor hoe wij vandaag communiceren. Een goede quote, iets dat scoort. Vreselijk. Ik wil graag een man zijn die iets te veel bijzinnen gebruikt. Ik vind dat dat moet kunnen in deze wereld."

Van Malder: "Je moet ook niet overdrijven, hè."

Hessels: "Ik ben een ode aan de bijzin. Voilà, ik geef je hier quote na quote."

Van Malder: "Jij bent ook een bijzin."

Hessels: "Jij moet nog iets hebben om te drinken."

Van Malder: "Och ja."

Hessels kijkt op de klok. Tijd om zijn zoontje, dat wat tegenstribbelt, in bed te steken. Als hij terug is, verschijnt de fles gin op tafel. "Het is toch vrijdagavond?" Of hij wat muziek mag opzetten? De nieuwe van Sufjan Stevens anders? En of we nog honger hebben?

Jullie hebben net een aflevering van Radio Gaga opgenomen in een asielcentrum, pal in de vluchtelingencrisis.

Hessels: "Ik vind het moeilijk om in alle drukte rustig de krant te lezen en mij goed te informeren, tussen alle meningen door. Maar ik kan niet om het feit heen dat een beschaafd, democratisch land er moet zijn om vluchtelingen te helpen. Wat sommige vluchtelingen ons verteld hebben ... Iemand zei ons, toen we vroegen wat hij zou doen als zijn aanvraag afgewezen wordt, dat het hier dan stopt. Dat hij dan zinkt. Eigenlijk zegt hij dat hij zelfmoord gaat plegen."

Van Malder: "Het overheersende managementsdenken vind ik ongelooflijk. Verdriet moet procentueel berekend worden. De werelden waar wij in werken, de cultuur- en zorgsector, zijn de poriën van de samenleving. Smijt dat weg en ik zie de toekomst somber in. Al vind ik niet dat het alleen aan de politiek is om daar iets aan te doen. Als burgers dragen we een even grote verantwoordelijkheid."

Hessels: "De politici bepalen ook wel mee de toon, Dompi."

Van Malder: "Natuurlijk. Het zijn barre tijden. Het is geen toeval dat in tijden van oorlog de theaters en cinema's overvol zaten. Mensen hadden nood aan een vlucht in de fictie. En net in die vluchtwegen zijn ze nu aan het knippen, omdat het zo becijferd is. Daar word ik opstandig van."

Hessels: "Mag het alsjeblieft wat menselijker? Dat klinkt misschien allemaal zo soft, maar ik meen het echt."

Van Malder: "Laat het dan maar even soft zijn; de hardheid omringt ons al zo. Die hyperzure reacties als de VRT een themadag rond vluchtelingen organiseert: jongens toch. Als ik door de vuurlinie moet om een paar sandwiches te halen bij de bakker, dan ben ik ook weg met mijn kleine. Je doet dat niet zomaar, je vader of moeder achterlaten. Veiligheid en dankbaarheid zijn de woorden die we daar het meest gehoord hebben, in alle talen."

Hessels: "Keer op keer zeiden ze ook dat wij het tofste en meest gastvrije volk zijn dat ze al zijn tegengekomen. Terwijl wij nog niet op 60 procent van ons kunnen zitten.

"Ik heb nog een beetje lasagne. Ik ga dat gewoon in de oven steken, dan kunnen we dat delen. Stoort dat?"

Geheel niet. Hebben mensen nu de neiging om jullie allerlei persoonlijke verhalen te komen vertellen?

Van Malder: "Dat valt goed mee eigenlijk. Er is ook niemand die in ons winkelkarretje kijkt om te zien wat we eten."

Hessels: "Ik ben zelfs de Humo gaan kopen met onze kop op de cover en niemand die iets zei. Echt niets, jong."

Radio Gaga wil troost bieden met een plaatje. Hebben jullie zelf veel troost nodig?

Hessels: "Elke dag eigenlijk."

Van Malder: "Onze familiale situatie is niet altijd even simpel. Wij bieden niet alleen maar troost met onze platen, het werkt ook omgekeerd. We kunnen echt getoucheerd en getroost worden door de mensen die we ontmoeten. In die zin leggen we soms ook een plaatje voor onszelf op."

Hessels: "Als ik het lastig heb, bel ik naar Dompi. Jij luistert echt wel heel veel, Dompi."

Van Malder: "Wat bedoel je?"

Hessels: "Je zegt niet veel, maar je geeft de indruk dat je het begrijpt. Dat is al veel."

Van Malder: "Humor is ook belangrijk. Chaplin zei dat het leven een tragedie is als je er middenin zit, maar een dikke komedie als je wat afstand neemt. Ik denk dat wij daar goed in zijn, voor elkaar afstand nemen. Het is ook geen toeval dat wij graag plaatjes draaien. Moesten ze mijn iPod afpakken telkens als ik mijn zoon mis ..."

Hessels: "En er is altijd Clouseau."

Van Malder: "Ik heb het al vaak gezegd: het is door te lachen dat je kunt huilen en omgekeerd. Door muziek welt verdriet soms op, maar dan ben je er ook vanaf."

Hessels: "Het is ook goed om even in dat gevoel te zitten, om het te omarmen. 'Ik mis nu diegene die ik het liefste zie op deze wereld en ik ga gewoon een plaatje opzetten. Weet je wat? Ik ga gewoon John Legend opzetten.' En dan maak je het nog erger."

Van Malder: "Of 'Brandweer' van Clouseau."

Brandweer?

Van Malder: "'Ik brand weer van verlangen.' Dat was het taalmopje van Koen en Kris indertijd, hè."

Jullie sluiten de gesprekken in Radio Gaga graag af met de vraag wat je de plaatjesvrager nog kunt wensen. Wat kan ik jullie wensen?

Hessels: "Dat ik nog lang dingen kan doen met mensen die ik graag zie. En dan kijk ik naar jou, Dompi. Ik wil ook blijven zeggen dat ik iemand graag zie. Ik ben ook een notoir speecher. Als ik iets fijn vind, wil ik dat ook zeggen."

Van Malder: "Buigt nu naar de microfoon."

Hessels: "Ik vind het opmerkelijk dat de immens getalenteerde mensen van productiehuis De chinezen zoveel moeite hebben gedaan om ons klein idee groter te maken. Dat ze de precies de juiste toon gevonden hebben. Ik ga, denk ik, nooit meer iets maken dat zo van ons is als Radio Gaga. Dat pakken ze ons niet meer af, hè?"

Van Malder: (duwt een hap lasagne in zijn mond) "Nee nee, absoluut. Bij mij gaat dat ..."

Hessels: (prutst aan zijn laptop en zet Sufjan Stevens af) "Zo'n gezaag, maat."

Van Malder: (onverstoorbaar) "Een verderzetting van de activiteiten, met lijf en leden en alles erop en eraan. En af en toe een beetje rust in de kop."

Hessels: "Dat wens ik jou toe, eigenlijk."

Van Malder: "Maar ik jou ook hoor."

Hessels: "Jij meer dan ik, eigenlijk."

Van Malder: "Altijd maar repeteren en opnemen, dat is fijn maar soms wat veel. Misschien moeten we eens op reis gaan met de caravan. Dat mag je mij wensen. Er is een citaat van Frans uit Pellenberg dat ik superschoon vind. Sabam zal er nog wel tussen komen, maar ik citeer hem toch: 'Er zijn mensen die meer te wensen hebben dan wij.'"

Hessels: "Sowieso, dat hebben we echt geleerd."

Van Malder: "Dat we gezond zijn, een fantastisch kind hebben, dat we liefde vinden en af en toe eens kunnen geven. Dat klinkt heel Bond Zonder Naam, maar dan is het maar zo."

Joris Hessels

► Werd geboren in 1980 in Sint-Niklaas. Woont in Gent.
► Studeerde drama aan het Rits in Brussel.
► Maakt en speelt theater bij onder meer Bronks, Het Gevolg, Het Paleis, Kopergieterij en Compagnie Cecilia.
► Richtte met Dominique Van Malder Omroep Gaga op, voor en door psychiatrische patiënten.
► Speelt binnenkort wetsdokter in Coppers op VTM.

Dominique Van Malder

► Werd geboren in 1976 in Dendermonde. Woont in Gent.
► Studeerde drama aan het Rits in Brussel.
► Speelde en regisseerde bij Theater Antigone, maakt deel uit van Studio Orka en speelt als freelancer voor Bronks, Abattoir Fermé, Kopergietery en Compagnie Cecilia.
► Duikt af en toe op in series en films als De behandeling, Offline, Flikken en Witse.
► Maakt al vijftien jaar theatervoorstellingen met psychiatrische patiënten.