The Trump Movement: meer enthousiasme, minder kiezers? - Peter Van Aelst

Peter Van Aelst is professor politieke wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en verblijft dit jaar aan de University of California (in Davis). Hij is gespecialiseerd in politieke communicatie.

Deze campagne is er één met twee tegenstelde gezichten. Aan de ene kant zijn er de peilingen en verkiezingsonderzoekers die al vele maanden winst geven voor Clinton en aangeven dat Trump zijn achterstand op Hillary niet meer kan overbruggen. De nieuwste episode in de e-mailaffaire doet Clinton pijn, maar het is allicht te laat. Beslist, boeken toe, wachten op 8 november. Maar tegelijk is er de straatcampagne die een totaal ander beeld toont. Hier wint Trump. Met name op zijn rally's komen veel mensen, die hem sterker steunen dan ooit.

Het enthousiasme doet denken aan Obama en zijn ‘grassroots movement’ in 2008. Ook Trump heeft de term omarmd: ‘this is not a campaign, this is a movement’. Obama bracht tienduizenden op de been, vooral jongeren. Trumps publiek is ouder en iets minder omvangrijk, maar even enthousiast. Een beweging komt van onderuit, een campagne gaat uit van de top. Clinton leidt een professionele, strategische campagne, Trump leidt een spontane beweging van gewone mensen. Dat is ten minste het beeld dat Trump wil laten uitschijnen, en dat in zeker zin ook wordt bevestigd in de praktijk: zijn bijeenkomsten trekken meer volk, en het publiek is vooral meer uitgelaten dan bij een doorsnee Clintonspeech.

De interactie tussen Trump en zijn publiek is een fascinerend deel van deze campagne. Doorheen de tijd is er duidelijk sprake van wederzijdse beïnvloeding. Trump inspireert zijn toehoorders, maar laat zich ook leiden door hun reacties. Een voorbeeld is zijn stijgende afkeer van de media. Toen Trump maanden geleden vrij ‘milde’ kritiek uitte aan het adres van enkele ‘linkse’ media, reageerde zijn publiek uiterst extreem. Op een bepaald moment zie je hoe Trump zelf schrikt van de heftige reacties. Vandaag is het aanvallen van alle media een weerkerend patroon op een Trumprally. Hij wijst de journalisten aan terwijl hij het heeft over ‘de oneerlijkste mensen die er bestaan’. Hij scheldt hen uit voor ‘het laagste van het laagste’, terwijl het publiek hem verder opzweept.

De afkeer ten aanzien van journalisten wordt enkel overtroffen door de haat ten aanzien van ‘crooked Hillary’. Wanneer het publiek ‘sluit haar op’ scandeert, begint Trump triomfantelijk te applaudisseren. Tijdens de Republikeinse conventie probeerde hij de gemoederen nog te bedaren, nu gooit hij olie op het vuur. Leider en publiek vinden elkaar in hun gedeelde woede tegen het establishment. Het valt ook op dat Trump zich steeds duidelijker gaat identificeren met het publiek, of toch minstens zijn aanhang. Zo benadrukt hij steeds vaker dat de journalisten niet enkel tegen hem zijn, maar dat ze ook neerkijken op jullie, ‘gewone werkmensen’, omdat jullie hun elitaire standpunten niet delen. Trump begint zich steeds beter te schikken in zijn rol van populist: tegen de elite, en voor het zuivere volk. In het geval van Trump bestaat het volk uit gewone mensen met gezond verstand die houden van hun land.

Trump geeft grif toe dat hij als miljonair en tv-beroemdheid niet meteen in dat plaatje van gewone mensen past, maar daarom is hij ook de charismatische leider. Hij kent het systeem, maar is geen politieke insider, en daarom perfect geschikt om het systeem omver te werpen. Hij presenteert zich als hun enige en laatste redding. Of zijn volgelingen dat ook zo zien is moeilijk te zeggen, maar ze voelen zich minstens begrepen door hem. Trump is hun emotionele megafoon, hun middenvinger naar het corrupte establishment.

De relatie tussen Trump en zijn aanhang is er een van wederzijdse afhankelijkheid. Trump heeft als narcistisch leider nood aan bewondering van het publiek; de Trumpsupporter voelt zich dan weer belangrijk als deel van de grotere beweging.

Voor een buitenstaander zijn de Trump-rally's een vreemd, bij momenten ook beangstigend schouwspel (zeker voor de journalisten op de eerste rij). Maar wie ooit naar een voetbalmatch, rockconcert of betoging is geweest, kent de kracht van de massa. Je voelt je goed omdat je omringd wordt door mensen met een zelfde overtuiging of passie.

Op tv lijkt het niets bijzonders, maar je moet erbij zijn geweest om het te begrijpen, en te voelen. En daar wringt het schoentje voor Trump: ondanks de grote opkomst en de mond-tot-mondreclame ziet de overgrote meerderheid van de kiezers enkele een razende man tekeergaan tegen alles en iedereen. Ze willen hem gerust geloven dat Hillary geen heilige is en dat de media hem niet lusten, maar ze zien geen man die geschikt is voor het presidentschap. En daarom wint Trump de straatcampagne, maar niet de peilingen en niet de verkiezingen. Al blijft speculeren in deze uitzonderlijke campagne een riskante onderneming.