De kunst van de politieke verleiding

In haar stukken zaaide Mitrovic altijd al graag verwarring over lastige thema's als nationalisme, de Balkanoorlog of de 'Europese gedachte'. Niet dat ze daar veel theorie aan vuil maakt. A Short History of Crying (2010) of Will You Ever Be Happy Again (2008) zijn vooral gebaseerd op haar eigen verhaal of dat van haar performers. Die zet ze af tegen historische of wetenschappelijke bevindingen. Die ongewone vorm van theater omschrijft ze zelf als docutales, naar analogie met fairytales.

Die hoogsteigen herinneringen, overtuigingen en gedachten ondergraven in haar stukken altijd weer de mogelijkheid tot een 'juiste', 'objectieve' benadering van die netelige kwesties. Gedachten en herinneringen blijken bij haar nooit zuiver of ondubbelzinnig, laat staan een objectieve weergave van de 'naakte feiten'. Dat lokt vaak heftige reacties uit bij het publiek. Mitrovic dwingt inderdaad tot actieve participatie. In Speak! gaat ze nog een stap verder, want nu moet de kijker ook stemmen.

Waarom breng je de kwesties die je aanbelangen steeds aan de orde via persoonlijke verhalen?

Sanja Mitrovic: "Theater is een fantastisch middel om aan de slag te gaan met werkelijkheid en verbeelding. Soms zijn dingen die je denkt of zegt historisch accuraat, maar vaker zijn ze veeleer een verbeelding van het verleden. Soms zijn het ook regelrechte leugens. De waarheid blijkt zo niet als vanzelf gegeven: mensen scheppen en vervormen ze. Op het podium lokt dat een discussie uit die je nooit zou krijgen via een boek of een gewoon gesprek. Theater is een speelveld waar het publiek integraal deel van uitmaakt. Het participeert in een communicatie. Ik moet ook voelen dat ik mij tot iemand richt. Urgentie ontstaat slechts als je persoonlijk aanwezig bent, op welke wijze ook."

In Speak! werk je nochtans met historische toespraken. Die schreef je toch niet zelf?

"Het zijn niet zomaar redevoeringen. Samen met de Nederlandse historicus en filosoof Friso van Wiersum verzamelde ik politieke redes die door hun hoopvolle boodschap hun tijd markeerden. We maakten geen ideologisch onderscheid. Vaclav Havel staat naast Barack Obama of Zoran Djindjić. Maar het gaat er in de eerste plaats om dat Geert (Vaes, haar sparringpartner, PTJ) en ik een persoonlijke band kunnen voelen met deze teksten, dat we er een bepaalde denklijn mee kunnen ontwikkelen. Misschien maak ik zelfs gebruik van een fragment van een redevoering van Hitler, maar wel een dat ik kan onderschrijven."

Wat is het hier belang van die persoonlijke connectie?

"Performers zijn publieke figuren. Virtuositeit is voor mij van geen tel: ik wil een eigen stem horen. Ik wil weten hoe een acteur zich verhoudt tot een tekst. Maar hier is die persoonlijke connectie ook van tel omdat het publiek in een aantal rondes kan stemmen voor Geert of voor mij. Wie verliest, betaalt daar een hoge prijs voor. We proberen dus het vertrouwen en de waardering van het publiek te winnen. Bij elke ronde kan de ene spreker de andere echter ook op de rooster leggen. Stemmenwinst hangt daarom ook af van die reactie. Toch weet je nooit op voorhand hoe het publiek zal reageren. Gaan ze af op de inhoud of op de vorm, de voordracht? Kiezen ze voor de underdog of voor de gedoodverfde winnaar?"

Heb je de kunst afgekeken van de originele sprekers?

"Nee, maar we volgden wel een opleiding bij het Nederlandse Debatbureau. Dat toont hoe je een redevoering op succesvol schrijft en brengt. Daar komt veel bij kijken: woordkeuze, keuze van gebaren, tempo, toon... Je moet ook oog hebben voor je publiek en contact maken. Het is sterk verwant aan overtuigend acteren. De duivel zit daarbij in de details. Je kent misschien het beroemde eerste tv-debat tussen Kennedy en Nixon. Op de radio klonk Nixon overtuigender, maar op het scherm zag hij er niet uit: zweet parelde op zijn voorhoofd, terwijl Kennedy er kiplekker bij zat. Dat vertrouwden de kijkers niet... met het bekende gevolg."

Sanja Mitrovic, Speak!, 9 tot 12 mei, Brigittinenkapel. www.kfda.be