Renovatie Koningin Elisabethzaal is einde van een tijdperk

Peter Bosmans zwijgt. Zucht. Zegt: "Het is spijtig. Ik heb de eer en het genoegen gehad om hier al die jaren met veel plezier te werken. Maar dat is nu bijna gedaan. Het is het einde van een tijdperk." Vanop de bruinhouten scène in de Koningin Elisabethzaal, waar hij elf jaar achter de schermen heeft gewerkt, diept Bosmans kwistig anekdotes op. Over Eels dat een eetbare onderbroek op zijn rider had gezet, met bananensmaak, en welk personeelslid die moest gaan kopen. Over de tai-chileraar van Lou Reed. En over Chippendales die wegens een brandalarm hun act moesten voortzetten buiten op het Astridplein.

Op de toegangsdeur aan het Antwerpse Astridplein prijkt een knalgele boodschap. "Aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning. Het betreft een aanvraag tot nieuwbouwen van een concertzaal met congrescentrum."

Over de geplande renovatie wil eigenaar KMDA (Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen) officieel pas communiceren "als alle vergunningen binnen zijn en alle plannen definitief vastliggen". Want, zo zegt communicatieverantwoordelijke Ilse Segers, "het is een heel groots opgezet project". Begin volgend jaar komt er meer duidelijkheid, belooft ze.

Uniek

Bij de bekendmaking van de renovatieplannen, drie jaar geleden intussen, sprak het Britse architectenbureau Ian Simpson Architects over extra balkons, smalle, hoge patio's, en meer daglicht. "Zo wordt de Koningin Elisabethzaal een juweel in een doosje", klonk het toen.

Nu al is zeker dat de Koningin Elisabethzaal na renovatie de nieuwe thuisbasis van het gerenommeerde symfonieorkest deFilharmonie wordt. En, minstens even belangrijk, dat het DNA van de Koningin Elisabethzaal aangetast zal worden. Onvermijdelijk.

"Hopelijk blijft het specifieke karakter van de Elisabethzaal ook na de renovatie in stand," zegt Raymond Geerts, gitarist van Hooverphonic, "want anders moeten ze hun goede reputatie helemaal opnieuw opbouwen. Belangrijk is dat niet alleen de naam, maar ook het typische gevoel behouden blijft. Al vrees ik eigenlijk toch dat de nostalgie die de Koningin Elisabethzaal altijd zo heeft gekenmerkt voor een deel verloren zal gaan."

Met Hooverphonic with Orchestra, een zesdelige, uitverkochte concertreeks en bijbehorende liveplaat, bracht Hooverphonic eerder dit jaar een finaal eerbetoon aan de Koningin Elisabethzaal. Niet toevallig daar, want, zo zegt Geerts: "Als je in de Elisabethzaal op het podium stapt, overvalt je meteen een heel apart gevoel. Hoe de zaal eruit ziet, met dat hout en die zetels, en wie er allemaal heeft opgetreden: in alles straalt de plek nostalgie uit. Zelfs de materiële dingen vertellen er een grote geschiedenis. Dat is voor België echt uniek."

De lijst met beroemdheden die het podium van de Elisabethzaal betraden, is lang. En imposant. Bruce Springsteen (1996), Brian Wilson (2004), Tony Bennett (2012), Paul Anka (2006, 2008), Miles Davis (1967), Elvis Costello (2011). En, 2003: Neil Young.

"Een vijftal akoestische gitaren, een collectie harmonica's, een vleugel, een buffetpiano, een orgel, een megafoon, enkele kaarsen op het podium en, vooral, 21 onuitwisbare songs: dat waren de rekwisieten waarmee Neil Young vrijdagavond het publiek in een uitverkochte Elisabethzaal drie uur lang aan zijn pluchen zitje gekluisterd hield." Dat schreef deze krant op 26 mei 2003.

En na vanavond komt daar dus ook Engelbert Humperdinck bij, een wandelende echo uit de jaren zestig. Haast even uitgehold als de Koningin Elisabethzaal zelf. "Wat me de laatste jaren steeds meer opviel," zegt Fred Brouwers, iconisch presentator van de openbare omroep, "is dat de zaal zich in een ongelooflijk vervallen staat bevindt. Vooral achter de schermen. De plek net voor je het podium op moet, bijvoorbeeld, is er enorm belabberd aan toe. Als je iemand met een zekere faam moest ontvangen, was je bijna beschaamd dat je in die loges moest kruipen. Neen, de Koningin Elisabethzaal was niet meer van deze tijd."

Relikwie van de negentiende eeuw, immers. Net als de monumentale toegangspoort van de aanpalende dierentuin werd de zaal rond de eeuwwisseling gebouwd, in 1897 om precies te zijn. Ze werd daarna gretig gebruikt, eerst als 'Grote Feestzaal', veredeld bastion voor symfonieorkesten en dansavonden van de gegoede burgerij, vanaf 1960 onder de benaming 'Koningin Elisabethzaal'.

Tijdens de Olympische Spelen van 1920 vonden er boks- en worstelwedstrijden plaats. In de golden sixties ontpopte ze zich tot trekpleister van meesters van de klassieke muziek. "Oorspronkelijk werd de zaal gebouwd voor klassieke concerten", vertelt Bosmans. "Dit is duidelijk geen Ancienne Belgique. Maar al snel verwierf de zaal zo veel faam dat impresario's hier ook rock-'n-rollartiesten wilden boeken. Eerst hield de KMDA dat nog een beetje tegen, omdat men vond dat die muziek hier niet echt paste, maar uiteindelijk zijn bijna alle groten hier gepasseerd: Sammy Davis Jr., Charles Aznavour, Jacques Brel, Marlene Dietrich. Tot twintig jaar geleden werden hier trouwens ook films afgespeeld, op groot doek. Vroeger kon je hier dus naar Ben Hur komen kijken."

De leeuw van Annie Lennox

De Koningin Elisabethzaal, dat zijn 2.071 zitplaatsen, in zetels van de Expo 1958, en een veelvoud aan herinneringen. "Ik heb enkel zeer goede herinneringen aan de Koningin Elisabethzaal", zegt Fred Brouwers. "Wat haar zo uniek maakte, is de uitstekende akoestiek die er altijd is geweest, zeker voor klassieke muziek. Al is het altijd een plek geweest waar alles mogelijk was. Die zaal kon eigenlijk alle genres aan."

Yves Montand heeft Brouwers er bijvoorbeeld gezien, net voor hij stierf. En onlangs is hij er nog naar Bonnie Raitt geweest. "Ik heb er ook vele jaren een operaprogramma gepresenteerd", zegt hij. "De zaal heeft ook de ideale afmetingen: niet te groot, niet te klein. De grote muziektempels zijn niet zo aan mij besteed, maar in de Koningin Elisabethzaal zie je de mensen op het podium nog goed staan, en voel je je betrokken bij de show. Hopelijk slagen ze er in om die gezelligheid te bewaren."

Meer nog dan louter muziektempel echter was de Koningin Elisabethzaal een gespleten broeihaard van cultuur. Congressen (zoals dat van de N-VA onlangs), lezingen (van de Amerikaanse marketinggoeroe Seth Godin bijvoorbeeld), de potsierlijke strippers van de Chippendales: allemaal verkozen ze de warmte van de voormalige 'Grote Feestzaal'.

Bosmans: "Dit is altijd een heel pluralistische zaal geweest. Alles genres en alle soorten verenigingen zijn hier gepasseerd, van kleine muziekscholen tot Live Nation. En niet te vergeten natuurlijk: de Samson & Gert-show. Dit is de bakermat van Studio 100, hier zijn ze groot geworden. Van 1991 tot begin de jaren 2000 speelden ze hier tot drie voorstellingen per dag. Dat waren hoogdagen."

Maar nu gaan de deuren dus dicht, zij het niet definitief. Een laatste groet komt van Peter Bosmans, met een treffende anekdote. "In juni 2003 kwam Annie Lennox hier spelen, van wie ik een grote fan was. Ik had de speellijst lang tevoren bestudeerd, maar moest die dag uiteindelijk toch niet in de zaal werken. Van haar concert heb ik niets kunnen zien, dus ik was nogal chagrijnig. Ook niet van haar voorprogramma trouwens, de jonge en toen nog zeer onbekende Amy Winehouse. Maar na het concert kreeg ik de vraag om Annie Lennox naar de uitgang aan de Ommeganckstraat te begeleiden, waar ze ongezien kon vertrekken. Ik zie ons nog samen naar beneden gaan, met de goederenlift, door de Marmeren Zaal, tot aan het tuinterras. Daar stonden twee mannen in zwart pak en met een zonnebril, terwijl het al pikdonker was, haar op te wachten met een zwarte limo. Maar net op het moment dat ze wou instappen, begon onze leeuw in de dierentuin keihard te brullen. Annie Lennox sprong in mijn armen, werd door haar bodyguards in de limo geduwd, en reed met gierende banden weg. 'You are at the zoo of Antwerp' heb ik haar nog nageroepen, maar ik denk niet dat ze het gehoord heeft."

Engelbert Humperdinck speelt vanavond om 20.30 uur in de Koningin Elisabethzaal, Astridplein Antwerpen. Daarna sluit de zaal voor renovatie. De omringende zalen van de Zoo, zoals de Marmeren Zaal en de Verlatzaal, blijven wel open.