Meesteres-provocateur is terug

"Kristien Hemmerechts zoekt de controverse niet, ze is de controverse." Ooit poneerde journalist Mathias Danneels de boutade in een artikel. Meer dan ooit lijkt zij op te gaan. Met haar nieuwe roman De vrouw die de honden eten gaf staat de schrijfster opnieuw in het oog van een mediastorm. In het hoofd kruipen van Michelle Martin doe je nu eenmaal niet ongestraft. Giet er nog wat straffe uitspraken à la "Als je Dutroux loslaat, verkracht hij drie weken later weer iemand. Of je zou een enkelband rond zijn piet moeten binden" bovenop én verlucht de boel met een gewaagde fotoshoot - inclusief blonde Michelle Martinpruik - en je weet: het is weer van dattum.

Zeker omdat de ouders van An en Eefje vorige week al hun afschuw lieten blijken over de insteek van het boek - "Zo'n vrouw kun je niet verdedigen." Zelfs het psychologengild jaagt ze ermee de gordijnen in. Klinisch psycholoog en recensent Stijn Vanheule laat vandaag in De Morgen Boeken geen spaander heel van de roman. Hij bedenkt het boek zo maar even met een nulsterrenrecensie (!).

Hemmerechts en relletjes: ze lijken samen te gaan als erwtjes en worteltjes. Ooit liet ze het beeld van een opgezwollen vagina in een vacuümpomp op de kijker los in het Nederlandse praatprogramma Zomergasten. Haar boodschap? We zijn het spoor van de gewone, gezonde seks helemaal bijster. Voor eeuwig en één dag staat vooral dat ene, weerzinwekkende beeld in het collectieve geheugen gegrift. Veel recenter riep ze bij menig recensent weerzin op door het in het dagboek De dood heeft mij een aanzoek gedaan een antwoord te zoeken op de vraag waarom ze haar leven wilde afronden. Ze schuwde daarbij geen enkel intiem detail.

In your face, op het exhibitionistische af: het is vintage Hemmerechts.

Strijd om sérieux

Al van bij het begin van haar carrière stond de schrijfster in het middelpunt van de belangstelling. 'Dochter BRT-directeur schrijft boek', kopte deze krant toen ze in 1987 debuteerde met Een zuil van zout. Voorpaginanieuws was dat toen. Een jaar later begon ze een relatie met Herman De Coninck, als hoofdredacteur van het Nieuw Wereldtijdschrift een van de machtigste mannen in het Vlaamse literatuurland. Dat maakte haar meteen een mikpunt van achterdocht en jaloezie onder schrijvers.

"Zulke roddels zijn onvermijdelijk", zegt Herman Brusselmans, die zijn carrière in diezelfde jaren tachtig begon en lange tijd samen met Tom Lanoye in een adem met Hemmerechts werd genoemd. "Ze golden trouwens ook omgekeerd. Ook Herman zou zijn reputatie opgevijzeld hebben door aan te pappen met een jong, hip ding. Eveneens onzin."

Het tekende haar wel. Hemmerechts' carrière was van bij het begin een strijd om sérieux. De sowieso rebelse Kristien pikte het niet dat ze weggezet werd als 'dochter van' en 'lief van'. Dus profileerde ze zich ook steeds meer als feministe. Een beetje te, vindt Brusselmans. "Ze is daarin te strikt. Als een heks op een bezem schreeuwt ze om gelijkheid voor de vrouw. En ook al heeft ze gelijk: op die manier strijden, is niet meer van deze tijd."

Als rabiate feministe heeft Hemmerechts het al niet onder de markt en het feit dat ze openlijk, soms zelfs staalhard schrijft over zaken als seks, de positie van de vrouw en haar eigen doodsverlangen, doet haar imago al helemaal geen goed. Zeker omdat ze weigert zich tot de literatuur te beperken. Heel bewust werpt Hemmerechts zich op als opiniemaker. Van porno over de multiculturele maatschappij tot Bart De Wever: ze geeft haar mening in de media. En graag, zo lijkt het.

Dan toch een bewuste meesteres-provocateur? "Ze zoekt de controverse zeker niet bewust op, want alle kritiek raakt haar immens", zegt Tim Van der Mensbrugghe, die haar voor het boek Imago. 13 bekende koppen oog in oog met hun reputatie uitgebreid interviewde. "Alleen is het sterker dan haarzelf om haar mening over tal van onderwerpen te geven. Wat niet helpt, is dat ze een harde blik heeft. Ze verwoordt haar visie onomwonden, soms zelfs op een cassante manier. Haar engagement echter is oprecht."

Zure reacties

Maar wat ondertussen met haar positie binnen de Vlaamse letteren? Brusselmans, die Hemmerechts 'een goede collega' noemt, geeft toe dat die door de jaren heen veranderd is. "Net als ik dat ben, is Kristien een meubelstuk in de Vlaamse literatuur geworden. Ze heeft altijd veel en snel gepubliceerd en daarmee loop je het risico dat mensen op den duur wat zuur reageren. 'Daar is ze weer met een boek.'

"Ik ben blij dat ze nu weer aandacht krijgt, ook al is het misschien om de verkeerde redenen. Ik begrijp de controverse ook niet. Ik vind het een goede vondst om in het hoofd van Michelle Martin te willen kruipen. Het is een feministische daad, helemaal in lijn met haar oeuvre en wie Kristien is."

Benieuwd of haar nieuwe roman ook de jury's van literaire prijzen zal prikkelen. In het begin van haar carrière won Hemmerechts nog de Staatsprijs en werd ze genomineerd voor de AKO-literatuurprijs, maar sindsdien werd het oorverdovend stil van op dat front. "Er heerst zo'n weerzin tegenover haar figuur", zegt literair recensente Fleur Speet. "Voor jury's telt ze haast per definitie niet mee, al wordt dat nooit openlijk gezegd." Puur antifeminisme, meent Speet. "Trekt Joost Zwagerman zijn mond open, dan wordt hij op het schild gehesen. Kristien wordt er voor aangevallen."

Dat vindt ook de schrijfster zelf. "Het is lastig als je als vrouw uitgerust bent met hersenen, maar wat kan ik daaraan doen?" liet ze optekenen in het interview met Van der Mensbrugghe. "Ik weet van mezelf dat ik een zekere intelligentie heb. Maar het schokkende is dat je toch voorgesteld wordt als een dwaas kieken."

Speet wordt er opstandig van. "Hemmerechts is de Vlaamse Coetzee. Vlaanderen zou haar moeten koesteren. Altijd is ze vernieuwend, altijd schrijft ze spannende boeken en stelt ze de juiste vragen. Helaas overschaduwt de idee dat ze provocatief zou zijn de literaire waarde van haar werk."