Direct naar artikelinhoud

'Je moet de humor van het feminisme inzien'

Bij verschijning in 1997 was I Love Dick controversieel. De debuutroman van de Amerikaanse Chris Kraus (61) bereikte een cultstatus en is nu opnieuw bezig aan een opmars. Waarom slaat haar boek, dat nu een Nederlandse vertaling kreeg, zo aan bij jonge feministen?

Aan het eind van het gesprek zegt schrijfster Chris Kraus: "Ik weet niet of je er wat aan hebt voor je stuk, maar in 2008 toerde ik met een groep paaldansers en pornosterren door de Verenigde Staten met de Sexworkers Artshow Tour. Ik las voor uit mijn boek voor zalen van 600 man. Wanneer gebeurt je dat als schrijver? Alleen als je het voorprogramma bent van een paaldanser."

Het boek waarover ze het heeft, is haar debuutroman I Love Dick (om de opzettelijke verwarring er meteen maar even uit te halen: Dick is een voornaam). En Chris Kraus roept de sekstoer in herinnering om nog eens aan te tonen dat het boek, dat al in 1997 in de Verenigde Staten verscheen, in de afgelopen jaren een nogal divers publiek heeft bereikt en aangesproken.

Sinds deze maand is het in een Nederlandse vertaling verkrijgbaar (zie DM-Boeken 25/5) en we praten over de vraag waarom I Love Dick, dat in de jaren 90 vooral werd gelezen door intellectuelen, academici en kunstenaars en daarna een cultstatus verwierf onder feministische bloggers, twintig jaar na de verschijningsdatum nog, of misschien weer, zo'n grote aantrekkingskracht heeft op een veelal jong, feministisch lezerspubliek.

In I Love Dick gaan de 39-jarige hoofdpersoon Chris en haar 56-jarige man Sylvère uit eten met de cultuurcriticus Dick. Chris wordt die avond verliefd op Dick en begint, eerst nog met medeweten en hulp van Sylvère, aan een eindeloze reeks brieven aan hem. Zo'n beetje halverwege het boek veranderen de brieven (hoewel nog steeds gericht aan de nogal ontoeschietelijke Dick) in een verzameling autobiografische ontboezemingen, betogen over de ondergeschikte positie van vrouwen in de kunstwereld en essayachtige stukken over uiteenlopende onderwerpen als Joodse kunst, de situatie in Guatemala, armoede en schizofrenie.

I Love Dick werd geprezen om de bijzondere vorm en de schaamteloze, grappige en slimme manier waarop Kraus schrijft over een vrouw die zichzelf vernedert vanwege de liefde (een oeroud thema), maar daardoor tegelijkertijd haar literaire stem vindt en er weerbaarder uitkomt.

'Dick' bestaat echt, hij is de Britse socioloog Dick Hebdige, en Sylvère Lotringer is in het echte leven de ex-man van Kraus. Toch is het waarheidsgehalte van het boek, wat Kraus betreft, totaal onbelangrijk: "Er staat niks in het boek dat niet is gebeurd, maar er is veel gebeurd dat niet in het boek staat. Dat maakt het een roman. Ik heb de echte namen gebruikt omdat ik de hele gebeurtenis in eerste instantie wilde beschouwen als een kunstproject, een casestudy. En in een casestudy noem je de objecten die je bestudeert bij naam. Pas later realiseerde ik me dat het een boek ging worden.

"Ik heb de brieven maar een béétje bewerkt. Ze staan in chronologische volgorde. Je merkt dat Chris het na een tijdje zat is om alleen over haar puberale, dwaze verliefdheid op Dick te schrijven en besluit over zaken te schrijven die haar werkelijk interesseren. Daar ligt veel studie aan ten grondslag. Die brieven schreef ik zoals ik een essay schrijf: ik verzamelde eerst twee, drie weken materiaal en ging het daarna pas opschrijven.

"Toen het boek net was verschenen, gaf ik lezingen. Het leukste vond ik het als jonge lezers naar me toe kwamen met een boek vol post-its en onderstreepte passages. Ze wilden de schrijvers lezen die ik noem in het boek en de filosofen en de kunst bestuderen. Op die manier is I Love Dick haast te lezen als een bibliografie. Zo heb ik het proberen op te schrijven, niet voor academici, maar zo dat elke nieuwsgierige, enigszins slimme lezer het kan begrijpen."

Waarom sloeg het boek zo aan?

Chris Kraus: "Toen I Love Dick net uitkwam, was het een heel controversieel boek. Lezers vonden het geweldig of ze haatten het. Er is mij toen weleens gezegd dat mensen mijn directe toon waardeerden. Die ontstond, denk ik, door de briefvorm die ik gebruik: de ene persoon richt zich tot de ander. En ik ging in die tijd veel om met de dichters van het New Yorkse St. Mark Poetry Project, die niet-academische gedichten schreven in een heel directe stijl die mij heeft beïnvloed. Maar ik denk dat de aantrekkingskracht van het boek misschien ook met de keuze van het onderwerp te maken heeft.

"Er bestaat zo'n stokoud idee dat vrouwen een gelofte van geheimhouding moeten afleggen als het gaat om hun ervaringen in hun relaties met mannen. Daar hoor je over te zwijgen, maar Chris houdt zich daar bepaald niet aan. Dat idee is wel wat verminderd, en aan boeken over persoonlijke ervaringen is inmiddels geen gebrek, maar vrouwen worden nog steeds bekritiseerd als ze dat op zo'n directe manier doen als ik deed met I Love Dick. Dat onderwerp blijft relevant."

In 2006 werd I Love Dick heruitgegeven in de Verenigde Staten. Kraus denkt dat dat het moment was waarop haar boek een breder publiek bereikte. "In die tijd hielden veel jonge, veelbelovende, slimme schrijfsters blogs bij op Tumblr. Die blogs waren de vervangers van de feministische zines uit de jaren 90. Het grote verschil was: ze verspreidden zich veel sneller en bereikten een veel groter publiek. I Love Dick werd opgepikt door de bloggers en ineens circuleerde het onder een veel jongere groep lezers. Ineens stonden er ook recensies in de blaadjes die je in het vliegtuig krijgt, dat had in ik 1997 niet kunnen voorspellen."

I Love Dick werd massaal omarmd door bekende en minder bekende jonge, feministische schrijfsters en kunstenaars. Lena Dunham (van de serie Girls) en Jill Soloway (van de serie Transparent) zijn fan.

Wat is de aantrekkingskracht van I Love Dick voor jonge feministen?

"Misschien dat het grappig is? Mijn generatie voelde al een lichte walging voor de boodschap van de tweede feministische golf van de jaren 60. Hun idee over Vrouw-zijn met een hoofdletter V en dat beschamende gedoe over het oer-matriarchaat en de moedergodin (schaterlacht), met de beste bedoelingen overigens, dat vonden wij in de jaren 90 al niet zo aantrekkelijk meer.

"In mijn boek is het geslacht van Chris niet het belangrijkste. Ze definieert zichzelf ook cultureel, door wat ze doet, waar ze is en met wie ze bevriend is. Ik denk dat dat idee, dat geslacht niet het belangrijkste is, door vrouwen van nu wordt gedeeld."

Hoe belangrijk is humor als je een feministische boodschap hebt?

"Het is essentieel. Hoe serieuzer iets is, hoe grappiger. Je kunt pas iets echt serieus nemen, als je de humor ervan hebt ingezien."

Wordt u er na twintig jaar soms moe van om over dit boek te praten?

"Ik ben blij dat I Love Dick nu in zo veel Europese landen uitkomt en daarom praat ik er graag over, al zou een deel van mij het liever hebben over de biografie die ik nu aan het schrijven ben, over de op 50-jarige leeftijd overleden Amerikaanse feministische schrijfster Kathy Acker. Maar wat ik mooi vind: door het praten over I Love Dick verbind ik me met de jonge lezers die het boek nu hebben ontdekt. Ik voel me bevoorrecht dat ik in contact kom met zo veel briljante jonge vrouwen, die bloggen of podcasts maken. Ik voel me erg verwant met hun manier van schrijven. We hebben veel gemeen en veel te bespreken."

Chris Kraus, I Love Dick, Lebowski, 256 p., 19,99 euro, vertaald door Evi Hoste en Anniek Kool.